Του Διονύση Π. Καλογερόπουλου – Αναδημοσίευση από τα «Χρονικά του Πόντου»
Η ιστορία της μετεγκατάστασης εκατοντάδων οικογενειών από την Τραπεζούντα του Εύξεινου Πόντου στην Κρήτη, τον Φεβρουάριο του 1414, λόγω των διωγμών των Τούρκων, δεν είναι άγνωστη και έχει καταγραφεί σε αρκετά βιβλία που αφορούν τις ενετοκρατούμενες περιοχές.
Ιστορικά επιβεβαιωμένη είναι και η ίδρυση της πόλης «Τραπεζόνδα», νοτιοανατολικά της Σητείας μεταξύ των τότε Συνοικισμών Πέτρας και Ζαχαρίνου.
Ωστόσο όταν η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε, το 1931, στο φως έναν μονοκέφαλο αετό που βρέθηκε σε χωράφι στην Τραπεζόνδαν, πολλές ήταν οι συζητήσεις που προκλήθηκαν και μεταξύ των Ποντίων σχετικά με το έμβλημα της οικογένειας των Κομνηνών αλλά και με εκείνο του δικέφαλου αετού. Το θέμα απασχολούσε επί καιρό γιατί υπήρχαν ακόμα ερωτήματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι χρόνια μετά, ο Διονύσης Π. Καλογερόπουλος είχε γράψει σχετικά στα Χρονικά του Πόντου (Έτος Α’, Τεύχος 15-16 Νοεμ.-Δεκ. 1945). Ακολουθεί αυτούσιο το κείμενό του.
≈
Εξ εγγράφου, δημοσιευθέντος εν σ. 225 του υπό τον τίτλον Documents inedits pour servir à l’Histoire de la domination Venitienne an Crete 1380-1485 Paris 1892, έργου του Ιππολύτου Noiret, πληροφορούμεθα ότι κατά τον Φεβρουάριον του 1414 οκτακόσιαι ογδοήκοντα οικογένειαι της επί του Ευξείνου Πόντου Τραπεζούντος, φοβούμεναι εκεί τας πιέσεις και τους διωγμούς των Τούρκων εζήτησαν την άδειαν της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου να εγκατασταθώσιν εις άλλον Ενετοκρατούμενον τόπον.
Η Ενετική Κυβέρνησις, γνωρίζουσα εκ παλαιών εμπορικών μετά των Τραπεζουντίων σχέσεων ότι «αυτοί ήσαν ικανοί να ζήσωσιν ειρηνικώς, δικαίως και ιδίφ ιδρώτι», ως μαρτυρεί έτερον έγγραφον της 9 Δεκεμβρίου 1395, αναφερόμενων εν σ. 72 του προμνημονευθέντος έργου του Noiret, επέτρεψε την μετοικεσίαν ταύτην και υπέδειξεν ως καταλλήλους τόπους εγκαταστάσεως την Εύβοιαν και την Κρήτην.
Τούτων οι Τραπεζούντιοι προετίμησαν την δευτέραν, όπου ίδρυσαν νοτιοανατολικώς της κωμοπόλεως Σητείας επί λοφοπεδίου μεταξύ Συνοικισμών Πέτρα (αρχαίας Σητείας) και Ζαχαρίνου, πόλιν, ήν και απεκάλεσαν «Τραπεζόνδαν».
Διατί άραγε οι εγκαταστάντες εχρησιμοποίησαν τον ξενικόν τούτον τύπον του ονόματος, όστις ενθυμίζει τον ενετικόν «Trapezonte» είναι άγνωστον. Ίσως η ονομασία επεβλήθη εις αυτούς υπό των Ενετών, οι οποίοι ήθελον ούτω να διακρίνωσι την παλαιάν από της νέας Τραπεζούντος ή ίσως έδωκαν αυτοί οι Τραπεζούντιοι το όνομα, διά να ευχαριστήσωσι τους προστάτας τούς παρασχόντας εις αυτούς άσυλον.
Τω 1931 κατά την καλλιέργειαν αγρού τινος εν τη περιοχή της άλλοτε Τραπεζόνδης ανευρέθη αετός μονοκέφαλος, όστις και κατετέθη εν των Μουσείω Ηρακλείου. Το εύρημα τούτο παρέσχεν αφορμήν εις τον Μ. Γ. Καταπότην να γράψει εν τη «Ελευθέρα Σκέψει» (Έτος Γ’ αριθ. 873 της 9 Ιουλίου 1931) και εν τω «Μύσωνι» (Τόμ. Β’. 1933 σ. 140-1) περί της εν Σητεία εποικήσεως των Τραπεζουντίων, να αναγράψη τα της τύχης αυτών και να αποδώση το οικόσημον τούτο εις ευγενή οικογένειαν των εν Σητεία εγκατασταθέντων Ποντίων και δη εις την του ηγέτου αυτών.
Και ως προς μεν την εν Κρήτη εγκατάστασιν των Ποντίων ελέχθησαν ικανά, η Ιστορία όμως αναγράφει ότι, ενώ ούτοι εζήτησαν διά της μετοικεσίας την σωτηρίων αυτών, δεν απέφυγον το πεπρωμένων και κατά τας επιδρομάς του 1538 και 1648, άλοι μεν εξ αυτών εσφάγησαν, έτεοι δεν ηχμαλωτίσθησαν και άλλοι διασκορπίσθεντες εξήτησαν νέον άσυλον.
Και ως προς το οικόσημον έχω την γνώμην ότι δεν είναι γνήσιον Βυζαντινόν, αλλά νόθον, ποιηθέν υπό τινος Έλληνος ή ξένου, επιδιώκοντος να ιδιοποιηθή το ξένον διακριτικόν σήμα του ευγενούς οίκου των Κομνηνών και ν’ αποδείξη διά πλαστών τίτλων και δένδρων την ανύπαρκτον αυτού συγγένειαν προς τον περί ου ο λόγος Αυτοκρατορικόν οίκον. Και τούτο διότι η μεν Ιστορία δεν αναφέρει Κομνηνόν μεταβάντα εις Κρήτην, η δε οικοσημολία παραδίδει ότι ουδεμία άλλη Βυζαντινή οικογένεια πλην της των Κομνηνών είχαν ως έμβλημα τον μονοκέφαλον αετόν. Ούτος εθεσπίσθη υπό του Ιωάννου Β’ του Κομνηνού, όστις μεταβάς τον Σεπτέμβριον του 1282 εις Κωνσταντινούπολιν, διά να τελέση τους γάμους αυτού μετά της Ευδοκίας Μιχαήλ Παλαιολόγου, έφερεν ως αυτοκρατορικόν σύμβολον αντί δικεφάλου μονοκέφαλον αετόν, κατ’ αντίθεσιν προς την Ευδοκίαν, ήτις έφερε τον δικέφαλον.
Έκτοτε δε καθιερώθη ο μεν Δικέφαλος ως έμβλημα των Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, ο δε Μονοκέφαλος ως των της Τραπεζούντος.
•Πηγή: Χρονικά του Πόντου, Έτος Α’, Τεύχος 15-16 (Νοεμ.-Δεκ. 1945), σελ. 354-355, εκδ. Σύλλογος Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί».
•Σημ.: Έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του πρωτότυπου.
