Στη Σητεία - Μετά την ίδρυση της πόλης (1871)

 

ο πρώτος εορτασμός (1897) της 25^ης Μαρτίου

Γράφει: Γιώργος Αλεβίζος

Τέλος Γενάρη – αρχές Φλεβάρη 1897. Στα αιματηρά γεγονότα της Επαρχίας φονεύθηκαν συνολικά 884 Τούρκοι. Τον Ιούνιο του 1821 περίπου στα ίδια χωριά της Επαρχίας. Ύπουλα σφαγιάσθηκαν περίπου 800 άντρες, από τον αιμοσταγή κακούργο Εφέντη Αγά Αφεντάκη ή Αφεντακάκη.

Νεόκοποι ιστοριογραφούντες και σεναριογράφοι, στα πλαίσια άμβλυνσης τους μίσους, ελαφρά τη καρδία ισαριθμούν «…Μας κάμανε… τους κάμαμε… πάτσι». ΛΑΘΟΣ. Οι Τούρκοι ήταν ΕΠΙΔΡΟΜΕΙΣ. Οι Κρήτες ήταν ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΙ.

Στις Σφαγές του ΄21, ο Αφεντάκης με δόλιο τρόπο αιχμαλώτισε και κατέσφαξε τους δυνάμενους να φέρουν όπλα Χριστιανούς.

Στα γεγονότα του 1897, οι Τούρκοι από την πόλη Σητείας πήγαν στα χωριά τους. Για το «λαδομουτουλούκι», το λιομάζωμα με καλή συγκομιδή. Να φέρουν το λάδι στην πόλη. Να το αποθηκεύσουν με άλλες προμήθειες. Να προετοιμαστούν για ενδεχόμενο εντός της πόλης αποκλεισμό τους. Ένεκα και του θερμού επαναστατικού κλίματος (στο νέο βιβλίο μας ιστορούμε περισσότερα).

Οι Χριστιανοί της Επαρχίας υποπτευόμενοι τις πολεμικές κινήσεις των Τούρκων, τους πολιόρκησαν στα χωριά στις μέρες από 27 Ιαν. έως 2^α Φεβ. 1897. Θα τους επέτρεπαν να επιστρέψουν στη Σητεία μόνο αν παρέδιδαν τον οπλισμό τους. Αρνούμενοι οι Τούρκοι κατ’ αυθάδη και υβριστικό τρόπο, «…που ακούστηκε μωρέ Τούρκος να παραδίνει όπλα στο ραγιά… στο ταβλόπιστο…» Οι αντεγκλήσεις. Οι αλληλλοπυροβολισμοί προκάλεσαν τα εις βάρος των Τούρκων φονικά γεγονότα. Οι Σφαγές του 1821 δεν είχαν ξεθωριάσει στην εκδικητική σκέψη των παιδιών και εγγονιών των σφαγέντων. Γι’ αυτό και οι εξτρεμισμοί σε κάποιες των περιπτώσεων.

Η εξέλιξη των αιματηρών γεγονότων δεν άρεσε στις Μεγάλες Δυνάμεις. Την 5^η Φεβ. 1897 κατέφθασαν στη Σητεία πολεμικά πλοία. Αποβίβασαν μικτά αγήματα. Κατέλαβαν την πόλη. Κι έθεσαν υπό την προστασία τους, τους συγκεντρωμένους από τα χωριά Οθωμανούς.

Ο Γάλλος Διοικ. των Διεθνών Ναυτικών Δυνάμεων στη Σητεία Henique και η παρέα του έλεγαν: Ότι, όταν διατάχθηκαν να έλθουν στην Κρήτη, νόμιζαν ότι ερχόταν σε χωριά ημιαγρίων.

Μόνο ο Διοικητής των Στρατευμάτων Ξηράς Colonel Destellé ήταν υπέρ του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητικών. Ήταν η εποχή της προπαγάνδας. Να αποδεχθούν οι Κρητικοί την Αυτονομία (Κρήτης). Να ειρηνεύσει ο τόπος. Αν και ήταν δίκαιη η αξίωση για Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Δυστυχώς ήταν πολλά τα κωλύματα που την εμπόδιζαν.

Μέχρι την αποβίβαση των Ευρωπαϊκών αγημάτων. Στη Σητεία από πλευράς Χριστιανών, καμία πολιτική ή στρατιωτική οργάνωση είχε γίνει.

Την 9^η Φεβρ. 1897 στο Πισκοκέφαλο, στο χώρο της ανοικοδόμησης της εκκλησίας της Αγίας Άννας, κλήθηκε ο λαός της Σητείας σε Γενική Συνέλευση. Για λήψη αποφάσεων για την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στην Επαρχία. Να ληφθούν μέτρα για ενδεχόμενη επίθεση από τους Τούρκους.

Συστήθηκε η Διοικητική Επιτροπή Σητείας με 5 τακτικά και 5 αναπληρωματικά μέλη. Δύο μέλη από κάθε Δήμο , της Επαρχίας Δηλ Λιμένος Σητείας, Καρυδίου, Χανδρά, Ρουκάκας και Τουρλωτής. Πρόεδρος της Δ. Επιτροπής Σητείας εξελέγη ο Εμμ. Σ. Αγγελάκης.

Η Δ. Επιτροπή για την Στρατιωτική Οργάνωση ανά Δήμο εξέλεξε έναν οπλαρχηγό. Για Λιμένα Σητείας των Μιχ. Κολυβάκη, Καρυδίου τον Ιωα. Αβρονιδάκη, Χανδρά τον Ιωα. Σ. Ξομπλαράκη, Ρουκακάς τον Γεω. Ψαρουδάκη, Τουρλωτής τον Εμμ. Ρουσελάκη. Για κάθε χωριό εξέλεξε έναν αστυνόμο. Ενώ ο λαός της Επαρχίας εξέλεξε ως Γενικό Στρατιωτικό Αρχηγό τον Εμμ. Φουνταλίδη.

Αρχές Μαρτίου 1897, βρέθηκαν στην Αθήνα οι Εμμ. Αγγελάκης, Εμμ. Φουνταλίδης, Στυλ. Γεωργίου και Κων. Φραγκούλης. Να ενεργήσουν για την αποστολή όπλων στη Σητεία. Συναντήθηκαν με τον τότε Υπουργό Ναυτικών Νικ. Λεβίδη. Του παρουσίασαν τους λόγους της επείγουσας αποστολής όπλων, πολεμοφοδίων και τροφίμων στη Σητεία. Για την αντιμετώπιση της προβλεπόμενης επιδρομής των Τούρκων.

Παραδόθηκαν 900 όπλα «Σασεπώ» και 600 όπλα «Γκρα», φυσίγγια, εξαρτήματα, άλευρα και διπυρίτης άρτος (γαλέτα). Στον Πειραιά φορτώθηκαν στο ατμόπλοιο «Μακεδονία». Εκτός από τους προαναφερθέντες Σητειακούς. Επιβιβάσθηκαν ο Φραγκίσκος Λαμπίρης και 70 Στειακοί εθελοντές. Την 4^η Μαρτίου αναχώρησε το πλοίο μέσω Μήλου, Αγ. Πελαγίας, Κάσου. Περιπετειωδώς αγκυροβόλησε στο Παλαιόκαστρο. Ξεφόρτωσε τα όπλα. Και την επομένη, 6^η Μαρτίου, αναλογικώς μοιράσθηκαν σε κάθε Δήμο.

Τότε έλαβε η Δ. Επιτροπή έγγραφο από τον Γεν. Αρχηγό Ανατ. Κρήτης Αριστ. Κόρακα. Με το οποίο συνιστούσε να παρενοχλούνται με μικρές αψιμαχίες οι Τούρκοι. Να συνειδητοποιήσουν, ότι η περαιτέρω συμβίωση με αυτούς ήταν αδύνατη. Εσφαλμένα θεωρούσε ο Κόρακας, ότι οι Σητειακοί συμπεριφερόταν φιλήσυχα προς του Τούρκους για να εντυπωσιάζουν τους Ευρωπαίους Διοικητές.

Όμως ο Πρόεδρος της Δ. Επιτροπής Εμμ. Αγγελάκης ήταν της άποψης «Αφού εδείξαμεν την ικανότητά μας περί την διοίκησιν του τόπου, εθεωρήσαμεν σκόπιμον να επιδείξωμεν και την εθνικήν μας δύναμιν».

Η ευκαιρία παρουσιάσθηκε κατά τον εορτασμό της Εθνικής εορτής της 25^ης Μαρτίου. Κατάλληλος χώρος η επικλινής τοποθεσία του Πετρά. Απέναντι από τον Λιμένα Σητείας, όπου στάθμευαν ο στρατός και οι στόλοι των Ευρ. Δυνάμεων.

Το πρωί της 25^ης Μαρτίου στον Πετρά συνέρρεαν τα πλήθη από τα κοντινά χωριά, όπως του Δήμου Καρυδίου. Στο Πισκοκέφαλο έφθασαν οι των Δήμων Ρουκάκας και Τουρλωτής. Όλοι μαζί προστέθηκαν σε εκείνους του Πετρά. Σύνολο ποερί τους 2000 οπλίτες. Κάθε χωριό με τη σημαία του. Με κυρίαρχο το χρώμα της γαλανόλευκης. Της Εθνικής μας σημαίας. Το θέαμα στο επικλινές του Πετρά ήταν πανοραματικό. Απέναντι στον Ευρωπαϊκό στόλο, με 9 μεγάλα πολεμικά πλοία και μερικά μικρότερα.

Μετά το μεσημέρι, με την ολοκλήρωση της συγκέντρωσης άρχισε η δοξολογία. Το εορταστικό της 25^ης Μαρτίου. Όμως, αν και είχαν ενημερωθεί οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις. Η ναυαρχίδα του στόλου και όλα τα πολεμικά ύψωσαν σημαία πολέμου. Με ανοικτές τις κάνες των τηλεβόλων. Προφανώς παρεξήγησαν την εορταστική εκδήλωση. Γι’ αυτό από πλευράς Χριστιανών απαγορεύθηκε κάθε πυροβολισμός. Την κλιμακωτή παράταξη των οπλιτών στον Πετρά θεώρησαν οι Ευρωπαίοι ως πρόθεση μάχης.

Αμέσως μετά ο Πρόεδρος της Δ. Επιτροπής Εμμ. Αγγελάκης έδωσε οδηγίες για την τηρητέα πορεία της παρέλασης. Με σκοπό την επίδειξη δυνάμεων και την ομοφωνία των Χριστιανών. Η παρέλαση να γίνει από Πετρά προς Σητεία παραλιακώς προ των Ευρωπαϊκών πολεμικών. Πριν φθάσουν στην είσοδο της πόλης, να στρίψουν νότια προς το οθωμανικό νεκροταφείο. Και να επανέλθουν στον δημόσιο δρόμο προς το Πισκοκέφαλο.

Άρχισε η παρέλαση, χωριστά το κάθε χωριό με τη σημαία του, ανά 4άδες. Παρά το αγύμναστό τους, οι άνδρες εμφανίζονταν ως γυμνασμένοι. Πρωτοπόροι οι αστυφύλακες με τους αρχηγούς των. Φθάνοντας όμως στο σημείο που είχε ορισθεί η στροφή. Εκείνοι συνέχισαν προς την πόλη, από παρανόηση ή παλληκαριά.

Οι τελετάρχες της παρέλασης στρατιωτικοί αρχηγοί Εμμ. Φουνταλίδης και Μιχ. Κολυβάκης, βρισκόμενοι μακριά από τους πρωτοπόρους έτρεχαν να τους προλάβουν. Στην είσοδο της πόλης συνάντησαν τον αρχηγό του Στρατού Ξηράς Destellé. Ο οποίος τους εξόρκισε να υποχωρήσουν. Να αποφευχθεί αιματοχυσία. Καθότι οι Τούρκοι βρίσκονταν σε θέση άμυνας και ένας πυροβολισμός θα ήταν αρκετός για τη μάχη.

Τελικά οι ιθύνοντες της παρέλασης έπεισαν τους πρωτοπόρους να στρίψουν προς την ορισθείσα κατεύθυνση. Ενώ λέμβοι με ένοπλους Ευρωπαίους ναύτες κατευθύνονταν προς την παραλία. Σκόπευαν οι πρωτοπόροι της παρέλασης, για επίδειξη, να περνούν μπροστά από το Διοικητήριο. Η οπισθοφυλακή της παρέλασης βρισκόμενη ακόμη στον Πετρά, δεν είχε αντιληφθεί τα συμβαίνοντα στην εμπροσθοφυλακή.

Η οποία αφού οπισθοχώρησε, περνώντας από το οθωμανικό νεκροταφείο, μπήκε στο δημόσιο δρόμο προς το Πισκοκέφαλο. Καταλήγοντας στα Ανεμομύλια. Όπου στον επικλινή λόφο, κατ’ εντολή της Δ. Επιτροπής, ο Γεν. Γραμματέας Κων. Φραγκούλης εκφώνησε τον Πανηγυρικό της Ημέρας. Ακολούθησε η διάλυση του πλήθους. Σε πλήρη τάξη. Χωρίς έκτροπα.

Η συγκέντρωση του πλήθους, η τηρηθείσα τάξη καθόλη τη διάρκεια της εκδήλωσης. Εντυπωσίασαν καταπληκτικά του Ευρωπαίους. Οι οποίοι παραδέχθηκαν την ελληνικότητα της Κρήτης. Συνεχάρησαν και ευχαρίστησαν τους οργανωτές της παρέλασης για την απόλυτη τάξη κατά τον πανηγυρισμό της εθνικής εορτής της 25^ης Μαρτίου.

Όλβιος όστις ιστορίθης έσχεν μάθησιν

Γιώργος Αλεβίζος

Απρίλιος 2025