Γράφει: Γιώργος
Αλεβίζος
Β΄ ΜΕΡΟΣ
– Η κοινωνική ζωή στη Νέα Σητεία
Πριν το
1900, το σύνολο των κατοίκων της νεοϊδρυθείσας
πρωτεύουσας Σητείας, Ελλήνων και Τούρκων,
αριθμούσε περίπου 900 κατοίκους.
Κατά
το πλείστον δημόσιους υπαλλήλους.
Εύπορες
οικογένειες, εγκατεστημένες από τα
κοντινά χωριά. Κατά το πλείστον έμποροι
και επαγγελματίες. Ειρηνικά διαβιώνοντες
Έλληνες και Τούρκοι.
Ως
προς το θρήσκευμα χωρίζονταν σε
Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Το τζαμί
βρισκόταν στη γειτονιά όπου σήμερα το
Πολυκέντρο Δήμου Σητείας.
Κομματικά-πολιτικά
χωρίζονταν σε «Ξυπόλητους» και
«Καραβανάδες». Ξυπόλητοι οι ΕΚΤΟΣ
κυβερνητικής εξουσίας. Καραβανάδες οι
ΕΠΙ της εξουσίας.
Νονοί
των οι εφημερίδες της εποχής. Η «Νέα
Εβδομάς» του Ηρακλείου περιφρονητικά
ονόμασε «Ξυπόλητους τους ριζοσπαστικούς
της Αντιπολίτευσης. Με αρχηγούς στο
Ηράκλειο του Αντ. Μιχελιδάκη. Στα Χανιά
τον Κ. Μητσοτάκη. Στο Ρέθυμνο τον Χ.
Ασκούτση.
Ενώ η
εφημερίδα «Μίνως» του Ηρακλείου
αποκαλούσε τους συντηρητικούς
«Καραβανάδες». Με αρχηγούς στο Ηράκλειο
τον Στυλ. Αλεξίου και Δρακάκη. Στα Χανιά
τον Μίνω Αργυράκη. Στο Ρέθυμνο τον Αρ.
Παπαδάκη.
Αυτή
η πολιτική διαμάχη ξεκίνησε κατά την
περίοδο της Αυτονομίας (1878-1889). Και
διετηρήθηκε μετά ως δικομματισμός.
Το
Ξυπόλητος ή Καραβανάς κληρονόμησαν τα
πολιτευόμενα πρόσωπα. Ανάλογα με την
παράταξη που υποστήριζαν, ο διαχωρισμός
επηρέασε και τα καφενεία.
Τα
κομματικά πάθη ηρέμησαν με την πολιτική
μεταβολή του 1889. Στις εκλογές του 1888
επικράτησαν οι «Ξυπόλητοι». Με επικεφαλής
τον δικηγόρο Εμμ. Σ. Αγγελάκη, μεταγραφέντα
από τους «Καραβανάδες». Όταν συγγένεψε
με τον Έπαρχο Σητείας Παν. Βουρδουμπά.
Ενάρετος
και δίκαιος ο Αγγελάκης, διαχειριζόταν
την πολιτική εξουσία του αδιακρίτως
προς τους συνεπαρχιώτες του. Όταν
ζητούσαν να μεσολαβήσει σε διορισμούς
υπαλλήλων, διδασκάλων, προστασία
διωκόμενων πολιτών κλπ.
Κέντρο
συνάντησης των «Ξυπόλητων» το «Καφενείο
του Λαμπίρη», ιδιοκτησίας (σήμερα) του
Σήφη Πλακιωτάκη, πρώην κοσμηματοπωλείο
της συζύγου του Δέσπως. Επεκτεινόμενο
και στην ιδιοκτησία (σήμερα) Κατραδάκη.
Ο Ιταλός
Jacomo
Lampiri
αρχικά είχε εγκατασταθεί στο Πισκοκέφαλο.
Ο γιος του Φραγκίσκος Λαμπίρης ήταν
προεστός της περιοχής.
Καφετζής
του Λαμπίρη, ο Μανώλης Τακάκης από τη
Ζήρο. Από τον οποίο έλκουν την καταγωγή
τους οι εκ Ζήρου οικογένειες Τακάκη.
Το πελατολόγιο
του καφενείου, ανωτέρας τάξεως, όπου
έσμιγαν Ξυπόλητοι και Καραβανάδες.
Αρχηγός των Καραβανάδων ο γιος του
οπλαρχηγού Αναγνώστη Φουνταλίδη, ο
Μανώλης. Από τον Αγ. Στέφανο (τότε Γρα),
με πολλούς απογόνους. Σημερινοί η Μαρίνα
Δούβαλη, ο συμμαθητής μας Γιάννης
Φουνταλίδης κ.ά.
Κράχτης
του Καφενείου Λαμπίρη οι για κοινή
ανάγνωση ερχόμενες εφημερίδες. Οι οποίες
με την αθυρόστομη αρθρογραφία, «Ο Μίνως»
- Ξυπόλητων, «Η Νέα Εβδομάδα» - Καραβανάδων,
φανάτιζαν γενικώς. Αλλά και η «Μεσόγειος»,
το «Ηράκλειον», έφθανε και η «Νεολόγος»
από την Κωνσταντινούπολη. Όπως και η
«Νέα Ημέρα» λαθραία από την Τεργέστη.
Ανάλογα
με τις διαθέσεις του ο διευθυντής του
Αγγλικού Τηλεγραφείου Δ. Αρχανιωτάκης,
έφερνε ελληνική ή ευρωπαϊκή εφημερίδα,
κρυφά διαβαζόμενη λόγω της Τουρκικής
Διοίκησης.
Εν
απουσία των εφημερίδων, τον λόγο έπαιρναν
οι «επί παντός του επιστητού γνώστες».
Ότι διάβαζαν το προηγούμενο βράδυ στο
σπίτι τους, το έφερναν προς συζήτηση,
την επόμενη στο καφενείο.
Ο
Πισκοκεφαλιανός Ιωάννης ΒΑΤΣΑΚΗΣ με
κλίση στα θρησκευτικά, στα πολιτικά,
στην ανεκδοτολογία. Σχολικής μορφώσεως
ανωτέρων τάξεων Δημοτικού (Γυμνασίου
σήμερα). Σοβαρός, ευλαβής προς τα θεία,
ευκατάστατος. Με μεγάλη επιβολή στην
Χριστιανική και Τουρκική Κοινωνία. Με
την ορθοφροσύνη και μετριοπάθειά του,
πρόσφερε για όλους αποτελεσματικές
υπηρεσίες. Παρεξηγήθηκε για την συμμετοχή
του στην Αντεπαναστατική Επιτροπή
(1866). Που πήγε στην Κων/πόλη να συζητήσουν
τα Κρητικά ζητήματα. Ενώ η Επαναστατική
Συνέλευση είχε αποκηρύξει αυτή την
αντιπροσωπεία ως «μηδένα αντιπροσωπεύουσα».
Κάτοχος
της Μουσικής τέχνης ο Ι. Βατσάκης, την
οποία, ως έλεγε διδάχθηκε από τον εκ
Βιάννου Νικόλαο Κοντύλα (Κονδυλάκη).
Εγκατεστημένος από την Κεφαλοβρύση
Βιάννου, το 1856, στα Μέσα Μουλιανά, ως
δεύτερος διδάσκαλος στην Επαρχία, σε
σχολείο του Πισκοκέφαλου.
Τελειόφοιτος
ο Κονδυλάκης του Ελληνικού Σχολείου
της Μητροπόλεως Κρήτης. Προστατευόμενος
του Ιεροσητείας Ιλαρίωνος. Δάσκαλος
και της Βυζαντινής Μουσικής. Απόγονοί
του οι εκ Μέσα Μουλιανών οικογένειες
Κονδυλάκη, Ανδρουλιδάκη, Κουκουράκη
κ.ά.
Μαθητής
του Κοντύλα και ο Θεόδωρος ΞΕΝΙΚΑΚΗΣ
(Ξενικός). Δικαστής στο Πρωτοδικείο
Σητείας. Απόγονοί του οι Θεόδωρος
Αντωνίου Ξενικάκης και ο Στέφανος Θ.
Ξενικάκης.
Βατσάκης
και Ξενικός για πολλά χρόνια εξαίσιοι
ψάλτες στην Αγ. Αικατερίνη. Στους
Χαιρετισμούς της Μ. Σαρακοστής με την
βροντώδη γλυκιά φωνή τους. Ο ναός της
Αγ. Αικατερίνης «επληρούτο ουρανίου
αληθώς μελωδίας».
Απόγονοι
του Ι. Βατσάκη οι Γεώργιος και Ιωάννης
Βατσάκης (δισέγγονός του ο σημερινός
αντιδήμαρχος Κωστής Λυμπερίου) και τα
εν ζωή παιδιά τους. Η Μαρία Εμ. Αεράκη.
Η Ειρήνη Γ. Μαρκοπούλου (μητέρα του αεί
μουσικοσυνθέτη Γιάννη) κ.ά.
Ιστορικός
θαμώνας του Καφενείου Λαμπίρη ο Μιχαήλ
ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ. Με καλή γνώση ιστορίας.
Ιδιαίτερα της Τουρκικής. Με καλό
διηγηματικό ύφος. Έδινε τόνο εξαιρετικής
σοβαρότητας και σπουδαιότητας στη
συζήτηση. Δεν είχε την ιδιαίτερη μόρφωση
του Βατσάκη. Όμως ως μελετηρός και νοήμων
απέκτησε πολυειδή εγκυκλοπαιδική
μόρφωση.
Ευκατάστατος
ο Μ. Σκουλούδης στη Ζήρο. Λοχαγός
Χωροφυλακής στην οποία επί πολλά χρόνια
υπηρέτησε. Από χωριά της Επαρχίας, όπως
Καρύδι, Παλαιόκαστρο, Αζοκέραμο, Ζάκρο,
είχαν εκφρασθεί παράπονα από Χριστιανούς
(«Ξυπόλητους»), ότι εκδιδόμενες διαταγές
της Τουρκικής κυβέρνησης (για εισπράξεις
φόρων κ.ά.) εκτελούσε «μετά πλείονος
ζήλου». Περισσότερο απ’ ότι το καθήκον
το επέβαλε.
Ο
Μ. Σκουλούδης χριστιανικώς ευλαβής.
Ήταν πατέρας του στρατηγού Δημ. Σκουλούδη.
Απόγονοί του οι εκ Ζήρου οικογένειες
των Χατζηκώστα.
Στο
πελατολόγιο Λαμπίρη και ο Στέφανος Θ.
ΞΕΝΙΚΑΚΗΣ. Εμπορευόμενος, πολιτευόμενος.
Άριστος γνώστης της παγκόσμιας γεωγραφίας.
Γεννηθείς το 1862 στο Πισκοκέφαλο.
Πληρεξούσιος Σητείας. Το 1897 στη Γεν.
Συνέλευση Κρητών και στη Γεν. Συνέλευση
επί πρίγκηπος Γεωργίου. Βουλευτής
Σητείας στην Κρητική Βουλή το 1901-1910. Και
ελληνοδιδάσκαλος στη Σητεία. Απόγονοί
του οι Στέφανος Κ. Ξενικάκης και Μαρία
Ν. Δασυράκη. Μεταξύ των δισεγγόνων του
ο Κωστής Ξενικάκης (ΔΕΗ).
Στους
θαμώνες και ο αστειολόγος, ο ευφυέστατος,
αλλά ιδιότροπος Εμμ. ΚΑΛΟΓΕΡΙΔΗΣ.
Γραμματέας του Επαρχείου με τη φιλόξενη
βίλα του. Χρημάτισε δάσκαλος και τελώνης
στη Σητεία. Πατέρας του μουσικοσυνθέτη
Κρητικής μουσικής Στρατή Καλογερίδη.
Απόγονοί του Ευάγγελος, Ναυσικά, Νίκος
Ελευθεράκης. Η Κατίνα Παπαδάκη, Ευάγγελος
(φίλος μας), Ανδρέας και Άννα Μπελιμπασάκη.
Ο Ευάγγελος, τελωνειακός, κληρονόμησε
το βιολί του Στρ. Καλογερίδη. Γαμπρός
του ο Ρόμπερτ Ουίλιαμς.
Στην παρέα
του Καφενείου, ο Γραμματέας της Χωροφυλακής
Νίκος ΞΟΜΠΛΑΡΟΣ. Με τη λύρα και τα
τραγούδια του έδινε κέφι στην παρέα.
Συγγενής του πολεμιστή Καπετάν Ξομπλάρου
από τους Αρμένους. Δάσκαλος στην Κοινότητα
Σητείας, της οποίας διετέλεσε και
Πρόεδρος. Έλαβε μέρος στην Επανάσταση
του 1897. Αργότερα υποδηματοποιός.Φημολογείται
ότι ήταν τόσο επιδέξιος, ώστε όταν ο
πρίγκηπας Γεώργιος επισκέφθηκε την
Σητεία, παίρνοντας μέτρα με το μάτι, του
κατασκεύασε υποδήματα, τα οποία του
εφάρμοσαν απόλυτα.
Απόγονός
του η καλή μας δασκάλα, η κυρία Μαρία
Στεφανίδου (1954).
Στο ίδιο
Καφενείο και τα αδέλφια Νίκος και Μάρκος
Χλουβεράκης. Έμποροι από την Μαρωνιά.
Τον Μάρκο χαρακτήριζε το από κληρονομιάς
ειρωνικό του ύφος (γράφει ο Ν. Ι. Παπαδάκης).
Είχε εν Σητεία πολλά ακίνητα. Το εμπορικό
του κατάστημα πιθανολογείται να ήταν
το γωνιακό καφέ στην Πλατεία Σητείας.
Στον όροφο του οποίου στεγάζεται το
Πολιτικό Γραφείο του Υπουργού και νυν
Αντιπροέδρου της Βουλής Γιάννη Πλακιωτάκη.
Η γιαγιά του οποίου, Μαρία, ήταν κόρη
του Μάρκου και γιος του ο επί σειρά ετών
Βουλευτής, Μιχαήλ Χλουβεράκης.
~1950.
Οι εικονιζόμενοι ΝΙΚΟΛΑΚΗΣ (νάνος) –
ΧΑΧΛΑΚΗΣ
Στην
ιστορική βρύση (Υδραγωγείο «Χαντακίτη»)
απέναντι από το
τότε
ιστορικό Καφενείο Λαμπίρη.
Από το
Καφενείο πέρασε και ο γνωστός λογοτέχνης
Ιωάννης ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ. Ο οποίος από Φεβρ.
1881 έως και Σεπτ. 1882 ήταν Γραμματέας του
Τουρκικού Ειρηνοδικείου Σητείας. Ως
ανταποκριτής της Χανιώτικης εφημερίδας
«Η Αλήθεια», έστελνε ανταποκρίσεις από
τη Σητεία. Με αναφορές στις δημοτικές
εκλογές Ρουκάκας, σε θεατρικές παραστάσεις
από νέους Σητείας κλπ.
Στην παρέα
και ο τότε δάσκαλος Νικόλαος Ιω. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ.
Ο μετέπειτα ιδρυτής του Ιστορικού
Αρχείου Κρήτης. Από τον οποίο αλιεύσαμε
τα όσα για το Καφενείο Λαμπίρη σας
αναφέρουμε. «Αλμυρισμένα» και από τον
σύγχρονο μας Αρχαιολόγο Ερευνητή Νικόλαο
Παύλου ΠΑΠΑΔΑΚΗ.
Και
στους δυο, τον δάσκαλο, Παπαδάκη και τον
αρχαιολόγο Παπαδάκη. Η Σητεία είναι
υπόχρεη για την καταγραφή της νεώτερης
ιστορίας της. Αλλά και όλοι οι Στειακοί.
…Για
να μην ξεχνάμε και ξεχνιόμαστε.
Γιώργος Αλεβίζος
Νοε. 2024
