"Xαντακίτης" Αρχή ύδρευσης Σητείας. Γράφει: Γιώργος Αλεβίζος – Πρόεδρος Μικρασιατών Ποντίων και Αρμενίων ΣητείαςΜετά την ατυχήΚρητική Επανάσταση του 1866. Αποβιβάσθηκε στη Σπιναλόγκα ο Γενικός Διοικητής-Αρχηγός των εν Κρήτη τουρκικών στρατευμάτων Χουσεΐν Αβνή Πασάς. Και ο μουτεσαρίφης (νομάρχης) Λασηθίου Κωστής Αδοσίδης Πασάς.
Οι οποίοι στόχευαν με την υπάρχουσα διχογνωμία, δυστυχώς, επαναστατών και αντεπαναστατών. Επωφελούμενοι να επαναπροσδιορίσουν την Τουρκική Διοίκηση Κρήτης.Υπήρχαν, ευτυχώς, οι λεβέντες επαναστάτες και αντέδρασαν. Ο Αβνή Πασάς έφυγε άπραγος. Έμεινε ο Αδοσίδης. Καλός άνθρωπος και χριστιανός.
Ο οποίος αφού τακτοποίησε τα Διοικητικά Ιεράπετρας. Ήρθε στη Σητεία. Να στεγάσει τις Διοικητικές Υπηρεσίες. Και τους σταθμεύοντες Τούρκους στρατιώτες.
Στρατώνα είχε η Ιεράπετρα και το Μεραμπέλο. Σειρά είχε η Σητεία.
(Παρένθεση) Βρισκόμενοι χειμώνα 1999, στον Άγιο Νικόλαο για θέματα της Ναυτιλιακής ΛΑΝΕ. Με τους εξ Αθηνών Μεραμπελιώτες νομικούς μας συμβούλους, αεί. Ρούσσο Κουνδούρο και κα Κατερίνα Πλουμίδου –Φρουζέτη. Ο πρωτοξάδελφος του Ρούσσου. Ο Άρχοντας Νίκος Κούνδουρος πρότεινε. Να επισκεφθούμε τον ιδιοκτησίας του,όπως συνέχιζε να τον λέει "Στρατώνα".Την έπαυλη του. Προς Ελούντα. Παράκτια. Μεγαλόχωρη. Λιτή. Διαμορφωμένη έσω-έξω με την αρχιτεκτονική γνώση και σκηνοθετική ιδιοφυΐα του Νίκου. Του Μεγαλομάστορα. Του ζωγράφου. Του αγιογράφου(για όσους δεν γνωρίζουν).
Δωρική αφήγηση. Για προσωπικότητες που πέρασαν από τον Στρατώνα. Για τη Σοράγια. Τη θλιμμένη αυτοκράτειρα της Περσίας (ΙΡΑΝ).Που, λόγω ατεκνίας, τη χώρισε ο Σάχης ΡεζάΠαχλεβί. Να παντρευτεί τη ΦαράχΝτιπά. Να του γεννήσει διάδοχο. Και προέκυψε (1980) ο θεοκρατικός ηγέτης Χομεϊνί. Όπως είχε σχεδιάσει η δυτική διπλωματία. Του επικεφαλής Κίσσινγκερ.
Αρσενικό ο Νίκος. Λάτρης του γυναικείου κάλους. Όχι όμως πρόστυχος. Όπως κάποιοι από το σημερινό συνάφι. Πολλές οι θαυμάστριες. Οι ερωτοχτυπημένες. Μέχρι που βρήκε το αραξοβόλι τουστην αντάξια του καθηγήτρια Θεατρολογίας. Τη λατρευτή του Σωτηρία. Και πορεύτηκε μέχρι το τέλος της γεμάτης ζωής του.
(Τέλος παρένθεσης)
Ερχόμενος το 1867 ο τουρκικός στρατός στη Σητεία. Με τις Διοικητικές και Δικαστικές αρχές εγκαταστάθηκαν στο Πισκοκέφαλο. Το οποίο με επίνειο τον Λιμένα Σητείας. Κρίθηκε ασφαλές ως Πρωτεύουσα της Επαρχίας.
Για τη στέγαση του Στρατώνα και των Υπηρεσιών, ο έπαρχος Αδοσίδηςέπρεπε να βρει κατάλληλα οικήματα. Τα οποία δεν υπήρχαν. Ζήτησε από τους ΠισκοκεφαλιανούςΘωμαδάκη, Κολυδάκη, Αναγνωστάκη, κληρονόμους Λαμπίρη. Να πουλήσουν τα οικόπεδα τους. Να οικοδομηθούν τα αναγκαία οικοδομήματα.
Όμως, όπου στάθμευε τουρκικός στρατός. Ήταν συχνές οι σεξουαλικές τουρκοκατακτητικές θηριωδίες. Οι Πισκοκεφαλιανοί δεν ήθελαν τις Τουρκικές Υπηρεσίες στο χωριό. Έπεισαν τους ιδιοκτήτες οικοπέδων να ζητήσουν εξωφρενικές τιμές. Ανατρέποντες τα πολεοδομικά σχέδια Αδοσίδη.
Αντί 6-7000 γρόσια ,ως ήταν η εμπορική τους τιμή. Οι ιδιοκτήτες ζήτησαν 10πλάσια.Και ο Αδοσίδης στράφηκε στη Σητεία. Ζήτησε από Δημ.Κολυδάκη και Εμμ.Αναγνωστάκη. Να δωρίσουν στο Δήμο Σητείας τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Κατόπιν να τα αγοράσει ο Αδοσίδης. Υποσχόμενος εκτός από Επαρχείο, Δικαστήριο, Στρατώνα να κτίσει εκκλησία και νοσοκομείο. Τα κατάφεραν.
Από το σχέδιο του Αδοσίδη ωφελήθηκαν. Όσοι είχαν δυνατότητα, να αγοράσουν από το Δήμο φθηνά οικόπεδα. Να κτιστούν σπίτια, καταστήματα. Και σε 50-60 χρόνια η Σητεία. Να καταστεί η 4η σε πληθυσμό πόλη της Κρήτης.
Για να τιμήσουν οι Οθωμανοί Σητείας. Τον Τούρκο Διοικητή Κρήτης Αβνή Πασά.Το 1871 ονόμασαν τη νέα πρωτεύουσα Αβνιέ. Όμως οι ντόπιοι χριστιανοί συνέχισαν το "Λιμήν Σητείας".
Σύντομα η Σητεία απέκτησε Διοίκηση Χωροφυλακής, Τελωνείο, Ειρηνοδικείο, Εφορία, Ταμείο, Δημαρχείο, δημοτικό Σχολείο,γυμνάσιο. Αλλά χωρίς δίκτυο ύδρευσης.
Μέχρι το 1911 η πόλη υδροδοτείτο από το πηγάδι του Χαντακίτη. Όπως φαίνεται,στα εγκαίνια του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας. Δεκαετία του 1930 (Σημερινά γραφεία Μητροπόλεως). Παραπέμποντες σας στη σελ.71 "Η Σητεία του Χθες". Του ευπατρίδη φίλου Γιάννη Κριτσωτάκη.Για άλλη μια φορά ευγνωμονούντες αυτόν και τον πατέρα του Γιώργη. Για το φωτο-ιστορικό υλικό που μας κληροδοτούν.
Η απόσταση και η ανηφοριά.Δεν βοήθησαν την ομαλή ύδρευση από το πηγάδι Χαντακίτη.
Τυχερά τα νοικοκυρόσπιτα. Που στην εσώκλειστη ψηφιδωτή αυλή είχαν πηγάδι.Και τα παραλιακά καφενεία, με το δροσερό νερό.
Μικρομπακαλόγατος στη δεκαετία του ’50.Μ’εστελναν να φέρω κρύο νερό από τη "θρόμπα"(τρόμπα –χειροκίνητη αντλία). Του Χαχλάκη, σημερινό ρακάδικο Νίκου Γαρεφαλάκη. Του Σηφογιάννη, ρακάδικο Δημήτρη Γαρεφαλάκη.
Επί Ενετοκρατίας. Τα ερχόμενα στη ΣΕΤΙΑ ιστιοφόρα. Ξύλινα βαρέλια γέμιζαν φρέσκο νερό από τον "POTAMVS". Όπως χαρτογραφείται ο ποταμός Παντέλης. Να γνωρίζουν οι Καπεταναίοι τη δυνατότητα ύδρευσης. Αφού ο Παντέλης,της Μαρωνιάς ο ποταμός "βρέχει δεν βρέχει τρέχει".
Με την προς Βορρά επέκταση της Σητείας.Η ύδρευση από το πηγάδι Χαντακίτη, ολοένα γίνεται προβληματική.
Η Ζου τουρκοκρατούμενη (όπως όλες οι καλές λοφώδεις, με θέα προς Λιμένα Σητείας περιοχές). Από τότε διέθετε πολύ και καλό νερό.
Όμως ούτε λόγος για παροχή νερού. Από τη τουρκοκρατούμενη Ζου.Στους χριστιανούς της Σητείας.
Μετά την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας (1898).Και τον υπολογισμό του κόστους μεταφοράς των 8 χιλιομέτρων Ζου-Σητείας. Ο Δήμος ελλείψει κονδυλίων, δήλωσε αδυναμία εκτελέσεως του έργου.
Μέσω Βουλής επετεύχθη από τους δύο Βουλευτές της Επαρχίας.Η δαπάνη να ενταχθεί στον κρατικό προϋπολογισμό.Και εντός της πενταετίας 1906-1911 να εκτελεσθεί το δημόσιο έργο. Να βελτιωθεί. Να απλωθεί η υδροδότηση Σητείας.
Στα κορυφαία όρια της πόλης κτίστηκε η "Δεξαμενή". Στην οδό Πλαστήρα, απέναντι της εισόδου Δ.Ε.Υ.Α.Σ. Υπάρχει ακόμη.
Σε προσβάσιμες θέσεις της πόλης. Στήθηκαν κοινόχρηστες παροχής νερού βρύσες.Με σταμνιά, κουβάδες, γκαζοτενεκέδες, κουβαλώντας νερόυδρεύονταν τα γειτονικά σπίτια.
Ανοιχτές οι βρύσες συγκεκριμένες ώρες.Πρωινές και απογευματινές.Ελάχιστες βρύσες ήταν διαρκώς ανοιχτές. Όπως η διπλανή στο περίπτερο του νάνου Νικολάκη.Στη ΒΑνατολική γωνία του "Ζορμπά".
Η χλωρίωση νερού ήταν άγνωστη συνταγή.
Οι της "Απάνω Γειτονιάς" συνομίληκοι μου, έχουμε συνδέσει τη Πλατεία Δεξαμένης με τα παιχνίδια μας . Που έχουν εκλείψει. Το κρυφτό. Τις χωματσούρες μπίλιες, τις γιαλένιες. Το μόρδο. Το "πας " με το βουζί. Τα τυχερά κορώνα γράμματα.Το σβουράκι πάρτα-όλα. Το βάρβαροκόζαλο, κουτί-σκατούλια.Το ξυπόλητο ποδόσφαιρο στο χωματόδρομο με πάνινη,αργότερα λαστιχένια μπάλα.Να σταματήσει το αίμα της πληγής με χώμα η καβαλίνα (και δεν παθαίνουμε τέτανο).
Τα παιχνίδια γειτονιάς που χάθηκαν. Και η "Δεξαμενή" πέρασε στη ΔΕΥΑΣ.
9/2/2021
Γιώργος Αλεβίζος
Πηγή : SitiaFm 95.5
