Στη διάρκεια της πρόσφατης πεζοπορίας του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου Νικολάου, από τη Σφάκα στο οροπέδιο Μονακαρά και μετά στη Χρυσοπηγή (Ρουκάκα), όταν φτάσαμε στο πιο ψηλό σημείο της διαδρομής (όρος Ορνό, σε υψόμετρο 1.002 μέτρα) μου υπέδειξαν φυτά που η ονομασία τους είναι χαμολιά. Το Ορνό χωρίζει τη Σφάκα και την Τουρλωτή από τη Χρυσοπηγή (Ρουκάκα) και το Μπέμπονα.
Η χαμολιά είναι θάμνος αειθαλής που τα φύλλα του μοιάζουν με εκείνα της ελιάς, αλλά είναι μικρότερα σε μέγεθος. Χρησιμοποιούνται για βαφική ύλη. Τα βράζουν, ρίχνουν μέσα μάλλινα ή βαμβακερά υφάσματα ή νήματα και βάφονται σε ένα ωραίο ανεξίτηλο χρώμα, κίτρινο προς το πορτοκαλί: «Στη χαμολιά επήγαμε να βάψω μάκια φάδια» (μάκια =λίγα (υ)φάδια).
ΥΓ1: Χαμολιά λέμε στην ντοπιολαλιά και τον καρπό της ελιάς που ωριμάζοντας πέφτει από το δένδρο και συλλέγεται από το έδαφος. Επίσης χαμολόι και χαμολόγια είναι οι καρποί πού συλλέγονται μετά την πτώση τους από το δένδρο στο έδαφος. Κατ’ εξοχήν εννοούμε τον ελαιόκαρπο που δεν «ραβδίζεται», αλλά, λόγω υπερωρίμανσης ή δυνατού ανέμου πέφτει από το δένδρο. «Οφέτος δε δαμαζώξωμε χαμολόγια γιατί όλες τσ’ ελιές τσι συνέπηρε η μεγάλη νερουξά που ᾿καμε» και «οι δυό γυναίκες δα κλουθούνε τω ραβδιστάδων ν’ αναπλογυρίζουνε και οι άλλες δυό δα χαμολογούνε».
ΥΓ2: Κοντά στη Χρυσοπηγή (Ρουκάκα) συναντήσαμε μια ακόμα ελιά που τα φύλλα της έμοιαζαν όπως αυτές που βγάζουν τις λεγόμενες «Καλαμάτας». Με ενημέρωσαν ότι ήταν μηλελιά και οι μηλολιές είναι πολύ χονδρές και εύγευστες ελιές. Συνήθως χαράσσονται γύρω-γύρω με μαχαίρι και, αφού γλυκαθούν, διατηρούνται σε βάζα γεμάτα με λάδι ή ξίδι. Σύνθετη λέξη από τα μήλο + ελιές, ελιές που μοιάζουν με μικρά μήλα (Κασσωτάκης).
ΛΕΩΝ.Κ.
Πηγή : Ανατολή
