Στη ΣΗΤΕΙΑ
Τα σχολεία στα χρόνια της Ελονοσίας
Γράφει: Γιώργος Αλεβίζος
Η ελονοσία (έλος+νόσος). Με τα σύννεφα κουνουπιών από τον ελώδη Κάμπο Σητείας. Επί 10ετίες ταλαιπωρούσε τους κατοίκους της Νέας Σητείας.
Η ελονοσία κατατάσσεται στις λοιμώδεις ασθένειες προκαλείται από μονοκύτταρους οργανισμούς που παρασιτούν στα ερυθρά κύτταρα των οργανισμών.
Συμπτώματα της ασθένειας: Εμετοί, πονοκέφαλος, σωματική εξάντληση. Ίσως και ίκτερος, επιληπτικές κρίσεις, κώμα. Ακόμη και θάνατος.
Μεταδίδεται στον άνθρωπο μετά από το τσίμπημα θηλυκού ανωφελούς κουνουπιού! Τα εισαγόμενα παράσιτα, μέσω του αίματος, φθάνουν στο συκώτι. Όπου ωριμάζουν και αναπαράγονται.
Για τον Μέγα Αλέξανδρο ο οποίος πέθανε στη Βαβυλώνα την 10η Ιουνίου 323 (33 ετών), ως αιτία θανάτου έχουν γραφεί διάφορα.
Ορθότερη και σαφέστερη κρίνεται εκείνη του λόγιου, ιστορικού, ιατρού Αχιλλέα Σαμοθράκη που δημοσιεύθηκε το 1928 στο περιοδικό «Ελληνική Ιατρική». Και γράφει: ότι ο Αλέξανδρος πέθανε από «κακοήθη ελονοσία». Αιτιολογούμενη από το τελευταίο ταξίδι του Αλέξανδρου στα έλη του Ευφράτη. Όπου ακμάζουν «σύννεφα κουνουπιών», τα οποία ευφραίνονται πίνοντας αίμα. Αφήνοντας στη θέση τους τον θανάσιμο ιό.
Από την ίδρυσή της το 1871 η Σητεία υπέφερε από κουνούπια και ελονοσία. Με χώρο εκκόλαψης τον ελώδη Κάμπο Σητείας. Πλημμυριζόμενο από τον ακυτοποίητο ποταμό Παντέλη. Από Πισκοκέφαλο μέχρι παραλία Σητείας.
Η ελονοσία συνδέεται με την φτώχια. Τα χαμηλά σπίτια. Η αγροτική συγκατοίκηση πολυμελών οικογενειών. Η έλλειψη μέσω άμυνας στις επιθέσεις των κουνουπιών επέτρεπαν στην ελονοσία. Ανενόχλητη και ασταμάτητα να κουρσεύει. Ο κουρσευόμενος να καταντά όρθιος σκελετός με κάτωχρο πρόσωπο. Βαθουλωμένα μάτια. Ανήμπορος για οποιαδήποτε δουλειά.
Μοναδικά χάπια για τη θεραπεία της τα κινίνα. Σε σχήμα φακής, κόκκινα, με ζαχαρώδη επικάλυψη. Καταπινομένα με μπόλικο νερό. Αν σε ξεγελούσε η ζάχαρη και συνεχίζει το γλύψιμο. Μετά τη ζάχαρη η πικρή γεύση σε ανάγκαζε να το φτύσεις. Με προσωπική δοκιμασία από την ηλικία των 6 που τα νόμισα μικρές παστίλιες. Δοκιμάζοντας από το βαζάκι. Στο χαμηλό ράφι που τα έπινε η σκελετωμένη από την ελονοσία μάνα μου. Και τα …λιμπίστικα.
Στα Σχολεία της Σητείας προς το τέλος του σχολικού έτους είχε αρνητικές συνέπειες. Κι επειδή τα ιστορικά αρχεία είναι «ναοί της θεάς Ιστορίας». Καταφεύγουμε στον Ιδρυτή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης τον Νικόλαο Ιωάννου Παπαδάκη (Ν.Ι.Π.) 1870-1941, ο οποίος, ως εκπαιδευτικός, δίδαξε στα σχολεία. Στη Νέα Σητεία έως το 1906. Έκτοτε και έως το 1910 υπηρέτησε ως λογιστής στην Ανώτατη Διεύθυνση Παιδείας Κρήτης.
Μέχρι το τέλος της τουρκικής κυριαρχίας (1898), η παιδεία στην Κρήτη απολάμβανε σχετικής ελευθερίας. Όμως η επικρατούσα οικονομική αδυναμία παρέλυε τις δημόσιες υπηρεσίες. Περιλαμβανομένης της παιδείας.
Την οποία παιδεία, επιπλέον παίδευε η εκάστοτε επικρατούσα πολιτική κατάσταση. Η αντιπαλότητα μεταξύ Καραβανάδων (κυβέρνηση) και Ξυπόλητων (αντιπολίτευση). Κάθε παράταξη είχε τον ευνοούμενό της που συνήθως ήταν ο Διευθυντής του σχολείου, ώστε μέσω αυτού να κατευθύνει κατά το δοκούν την πολιτική διαφώτιση παιδιών και γονέων.
Γύρω στα 1889 ο συνήθης σχηματισμός των σχολείων εντός Σητείας ήταν:
3τάξιο Δημοτικό και 4τάξιο Ελληνικό
Ή 4τάξιο Δημοτικό και 3τάξιο Ελληνικό.
Η συνένωση του Δημοτικού με το Ελληνικό σχολείο (ονομαζομένου Ημιγυμνάσιον-Σχολαρχείον) δημιούργησε την επτατάξιο Αστική Σχολή. Η οποία διατήρησε αμετάβλητο τον χαρακτήρα των ενωμένων σχολείων ως προς το πρόγραμμα των διδακτέων μαθημάτων. Το οποίο είχε καθορισθεί από την Σχολική Εφορεία χωριστά για κάθε σχολείο.
Όμως η διεύθυνση της Αστικής Σχολής δόθηκε σε Δημοδιδάσκαλο και όχι σε Σχολάρχη, ως όφειλαν. Αφού ο δημοδιδάσκαλος δεν είχε διδαχθεί Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά και Φυσκομαθηματικά, όπως είχαν διδαχθεί οι Ελληνοδιδάσκαλοι.
Διευθυντής της Αστικής Σχολής ήταν ο Νικ. Πολυχρονίδης. Παππούς των Νίκου, Σπύρου και Μάρως Πολυχρονίδη. Πρόσωπα γνωστά στους ημετέρας ηλικίας φίλους. Ο οποίος, ως αντιπολιτευόμενος, με σοβαρές κατά των αντιπάλων κατηγορίες. Ως Γεν. Γραμματέας καλούσε τους πολίτες. Εξαναγκαζόμενοι να ορκίζονται στο Ευαγγέλιο. Ότι θα είναι πιστοί οπαδοί του κόμματος. Το οποίο ενεφορείτο υπό εθνικών, ΕΝΩΤΙΚΩΝ μετά της Ελλάδος, ιδεών. Ενώ αφήνετο να εννοηθεί, ότι το άλλο κόμμα ήταν ανθενωτικό, προδοτικό. (Δυστυχώς τα ελληνικά πάθη προσμετρούν δεκάδες αιώνων).
Από το 1889 έως το 1909 τα εκπαιδευτικά σχολεία δέχθηκαν ποικίλες μεταβολές. Ως προς την εκπαιδευτική τους βαθμίδα και επωνυμία. Όπως Δημοτικό, Ελληνικό Σχολείο, Αστική Σχολή, Σχολαρχείο, Ημιγυμνάσιο. Και δεν ήταν ομοιόμορφη σε όλες τις περιοχές του Νομού «Λασηθείου» (γράφεται με η και ει, αργότερα Λασηθίου και από το 1980 Λασιθίου).
Με τον ερχομό των Μικρασιατών Προσφύγων, τα εν Κρήτη ιδρυόμενα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα προσαρμόζονται με εκείνα της άλλης Ελλάδας. Φθάνοντας στη σημερινή τους μορφή. Εξατάξια Δημοτικά. Εξατάξια Γυμνάσια (αργότερα 3τάξια Γυμνάσια + 3τάξια Λύκεια).
Πάμε όμως πάλι στην Ελονοσία (malaria).
Στην περίοδο 1899-1906 Έφορος στη Σχολική Εφορία Νομού Λασηθείου ήταν ο δικηγόρος Εμμ Αγγελάκης. Ο οποίος κατά τον Ν.Ι.Π., κανόνιζε τα Σχολειακά της Επαρχίας Σητείας. Όπως ήθελε. Και σε συνεργασία με τον Ν.Ι.Π., αφού ο Αγγελάκης υπήρξε διδάσκαλος του Ν.Ι.Π. στο Ελληνικό Σχολείο. Αλλά και πολιτικά ομοϊδεάτες.
Το 1905-9 ο Νικ. Ιω. Παπαδάκης ανέλαβε Διευθυντής του 4τάξιου Ελληνικού Σχολείου. Έχοντας ερευνήσει τις πνευματικές δεξιότητες-δυναμικές των μαθητών. Τους διέκρινε:
|
Δυσμαθείς |
Αμελείς |
Μέτριοι |
Επιμελείς |
Πολύ επιμελείς |
|
Τάξις Δ’ |
2 |
4 |
8 |
14 |
4 |
= 32 |
Τάξις Ε΄ |
2 |
2 |
3 |
13 |
6 |
= 26 |
Τάξις ΣΤ΄ |
6 |
4 |
1 |
11 |
3 |
= 25 |
Τάξις Ζ΄ |
2 |
6 |
5 |
6 |
5 |
= 24 |
|
12 |
16 |
17 |
47 |
18 |
= 107 |
Η εμφάνιση των 6 δυσμαθών στην ΣΤ΄ τάξη αποδίδεται στο ότι κάποιοι μαθητές είχαν κριθεί μαθητικά ανέτοιμοι για την Ζ΄ τάξη. Θα παρέμεναν ακόμη στην ίδια τάξη… Να τα μάθουν καλύτερα.
Οι ετήσιες εξετάσεις – πριν τον Ν.Ι.Π. – γινόταν πανηγυρικά σε εορταστική ημέρα. Έναντι αυτής της «τελετής» ο Ν.Ι.Π. ήθελε να καινοτομήσει. Να εξακριβώσει τις δυσκολίες μάθησης, που αντιμετώπιζαν οι μαθητές. Αν οι αιτίες των ελλείψεων οφείλονταν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή στην ανεπάρκεια / ολιγωρία του Διδασκάλου. Ή στην αφροντισία των γονέων. Ή στο διδακτήριο ή και αλλού.
Αν η ελονοσία ήταν σε έξαρση τους μήνες Μάιο – Ιούνιο, να προηγούνται οι εξετάσεις του Σχολείου. Να γίνονται Μάρτιο – Απρίλιο. Να μπορούν οι εξεταζόμενοι να προετοιμαστούν.
Δεν γνωρίζουμε αν εφαρμόσθηκε η πρόταση του Ν.Ι.Π. Καθότι στις 22 Οκτ. 1907 ο Ν.Ι.Π. εγκατέλειψε οριστικά την παιδεία και την διδασκαλία.
Ουδείς αμφιβάλλει για τις δυσμενείς συνθήκες που δημιουργούσαν κουνούπια και ελονοσία στη διάρκεια των μαθητικών εξετάσεων κατά τους τελευταίους μήνες της σχολικής περιόδου.
…Μέχρι που ήρθαν οι Μικρασιάτες Πρόσφυγες του ΄22. Στους οποίους, ως ανταλλάξιμη περιουσία έναντι των 10πλάσιας αξίας, που άφησαν στην Μ. Ασία, δόθηκε ο «κατιμάς». Τα ελώδη ακαλλιέργητα «μπαλκάμια». Αφού τις αξιόλογες καλλιεργήσιμες περιουσίες πρόλαβαν να πουλήσουν, πριν φύγουν, οι ανταλλάξιμοι Τούρκοι. Και να τις αγοράσουν οι έχοντες αγοραστική δύναμη ντόπιοι κάτοικοι.
Η αποστράγγιση του Κάμπου Σητείας, η εργατικότητα, το μεράκι, η γεωργοτεχνογνωσία των νέων καλλιεργητών της σουλτανίνας, περιόρισαν κουνούπια και ελονοσία.
Οι αεροψεκασμοί του ΄70, τα εντομοκτόνα, οι σίτες στα πορτοπαράθυρα, οι νεώτερες κατοικίες, βελτίωσαν γενικώς την όλη κατάσταση. Η ελονοσία τελεί υπό εξαφάνιση. Τα κουνούπια αποτελεσματικά αντιμετωπίζονται… Με τη συμπαράσταση και της ανομβρίας των τελευταίων ετών.
Γιώργος Αλεβίζος
