1821-2021: 200ΡΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ’21
Γράφει: Γιώργος Αλεβίζος – Πρόεδρος Μικρασιατών, Ποντίων και Αρμενίων Σητείας
Τέλος Οκτωβρίου 1821 αποβιβάσθηκε στο λουτρό Σφακίων ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ. Με τον κτυπητό τίτλο του Έλληνος Διοικητού Κρήτης και αυθαίρετα του Αρχιστρατήγου Κρήτης.
Με φανταχτερή στρατιωτική στολή, γεμάτη παράσημα, χρωματιστά κορδόνια και ψεύτικη μεγαλοπρέπεια. Μικρο-φιλόδοξος, καχύποπτος, δολοπλόκος, ομοιάζων χαρακτήρας με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.Οι ραδιουργίες του Αφεντούλιεφ στοίχισαν στους Κρητικούς πολλούς θανάτους και θλιβερές ήττες. Στόχευε να συγκεντρώσει στα χέρια του όλη τη στρατιωτική διοίκηση, να δημιουργήσει το «Κρητικό Βασίλειο». Να οικειοποιείται τα εισπραττόμενα από το Επαναστατικό Ταμείο, τα οποία προέκυπταν από τα τουρκικά κτήματα και τα εισοδήματά τους.
Στις 20 Μαρτίου 1822 έφθασε στο Λουτρό Σφακίων ο φιλέλληνας Γάλλος αξιωματικός Βαλέστ και για τους Κρητικούς Βαλέστρας. Από Γάλλο πατέρα, λέγεται και από Ελληνίδα μητέρα. Έμπορος ο πατέρας του, επί πολλά χρόνια εγκατεστημένος στα Χανιά, είχε το 1814 ζήσει μαζί του.
Η άφιξη του Βαλέστρα έδωσε νέα ώθηση στην επαναστατημένη Κρήτη. Όλοι των Δυτικών Επαρχιών τον γνώριζαν καλά. Από το 1814 είχαν ζήσει μαζί. Λοχαγός του Γαλλικού Στρατού παραιτήθηκε όταν έπεσε ο Ναπολέων. Το 1821 κατά την Άλωση της Τριπολιτσάς επικοινώνησε με τους Κρητικούς, τους ελθόντες στην Πελοπόννησο, να ζητήσουν ενισχύσεις για τον αγώνα τους.
Τότε ο Γ. Παπαδάκης και ολόκληρη η αντιπροσωπεία των Κρητικών, πρότειναν στον Βαλέστρα να κατέβει στην Κρήτη, ο οποίος στα εφτά χρόνια που έζησε στην Κρήτη αγάπησε την Ελλάδα, απόκτησε ελληνική συνείδηση. Θεωρούσε την Κρήτη δευτέρα πατρίδα του.
Με την έναρξη της Επαναστάσεως παρουσιάστηκε στον Δημ. Υψηλάντη στην Τεργέστη να του δηλώσει ότι αναλαμβάνει τον καταρτισμό ελληνικού πεζικού και πυροβολικού. Σύμφωνα με τα διδάγματα και την πείρα που είχε αποκτήσει στο στρατό του Ναπολέοντα.
Ο Βαλέστας αποφασισμένος να προσφέρει τις στρατιωτικές του υπηρεσίες στη δεύτερη πατρίδα του, με την αποβίβασή του στο Λουτρό την 22α Μαρτίου έσπευσε στους Αρμένους Αποκορώνου, να παρουσιαστεί στον Αρμοστή Κρήτης τον Αφεντουλιέφ, να εκθέσει τη μελέτη του για τη γενική κατάσταση της επαναστατημένης Κρήτης.
Ο Αφεντουλίεφ δεν χαροποιήθηκε από την άφιξη του Βαλέστρα. Ενοχλήθηκε από την παρουσία του εξαιρετικού αυτού φιλέλληνα, ο οποίος με τη στρατιωτική του αξία, την ψυχική του δύναμη, γρήγορα θα κέρδιζε την εκτίμηση των Κρητικών και των αντιπαθούντων τον Αφεντουλίεφ, ο οποίος ήδη είχε αρχίσει να διαβάλλει τον Βαλέστρα ως κατάσκοπο. Παρά τα εγκωμιαστικά έγγραφα που τον συνόδευαν από τις μάχες στην Καλαμάτα, Κορινθιακό Κόλπο, Ναύπλιο, τα οποία γνώριζαν όμως οι οπλαρχηγοί των Δυτικών επαρχιών.
Από την ψυχρή υποδοχή του Αφεντουλίεφ κατάλαβε ο Βαλέστρας ότι η συνεργασία μαζί του θα ήταν δύσκολη και τον κολάκεψε για τις δήθεν επιτυχίες με την αρχιστρατηγία του, διαβεβαιώνοντάς τον και για την περαιτέρω δόξα που τον περίμενε. Αν θα κατόρθωναν να καταλάβουν ένα από τα φρούρια της Κρήτης, το οποίο θα αποτελούσε τη μόνιμη, την ασφαλή βάση για τον Κρητικό Αγώνα, όπως είχαν κατορθώσει και στην Πελοπόννησο.
Ο Αφεντουλίεφ υποκρινόμενος ότι χάρηκε με το σχέδιο του νεαρού συνταγματάρχη Βαλέστρα, κάλεσε τους οπλαρχηγούς για ευρύτερη συνεννόηση στο Ρέθυμνο, την κατάληψη του οποίου ο Βαλέστρας θεωρούσε ευκολότερη. Καθότι όταν οι Τούρκοι εξορμούσαν για τη μάχη, το φρούριο του Ρεθύμνου παρέμενε ακάλυπτο. Έμεναν μόνον οι ασθενέστεροι, οπότε οι ελπίδες κατάληψης ήταν πολλές.
Όταν μάλιστα ερχόμενος από τα Χανιά προς το Ρέθυμνο είχε δει 700 επαναστάτες να στρέφουν προς το φρούριο του Ρεθύμνου 3.500 Τούρκους σε άτακτη φυγή, κυνηγώντας τους έως την πύλη του φρουρίου. Ενθουσιασμένος από την μαχητικότητα των Κρητικών αποφάσισε το ταχύτερον δυνατόν να τεθεί σε εκτέλεση το σχέδιο κατάληψης του Ρεθύμνου και με εντολή Αφεντουλίεφ να συγκεντρωθούν, κατά το δυνατόν, περισσότεροι αγωνιστές.
Στους συγκεντρωμένους οπλαρχηγούς ο Βαλέστρας ανάλυσε το στρατιωτικό του σχέδιο και τον τρόπο εκτέλεσής του:
- Ο Πρωτοπαπαδάκης με το κύριο σώμα θα κρατούσε το κέντρο, θα υποκρινόταν υποχώρηση, θα προκαλούσε τους Τούρκους και να τους τραβήξει μακριά από τη βάση τους, το φρούριο.
- Τότε ο Τσουδερός με τον Πωλογεωργάκη και τον Μανουσογιάννη θα κτυπούσαν τους Τούρκους από την αριστερή πλευρά, εξορμώντας προς τα Περβόλια.
- Ταυτόχρονα ο Βαλέστρας με τους εκλεκτούς του Δεληγιαννάκη και τον Μανουσέλη θα ορμούσαν από την πλευρά του Κουμπέ. Θα συμπλήρωναν την περικύκλωση των Τούρκων για να εισέλθει ο Βαλέστρας στην πόλη, να κτυπήσει την φρουρά, περιορίζοντας την προς το φρούριο υποχώρηση των Τούρκων.
Το σχέδιο επιθέσεως από όλους κρίθηκε επιτελικά θαυμάσιο. Όμως την 14η και 15η Απριλίου, την παραμονή και την ημέρα επιθέσεως συνέβησαν τραγικά απρόοπτα που αποσυντόνισαν τις κινήσεις των Επαναστατών.
Στις 15 Απριλίου όλοι οι Τούρκοι βγήκαν από το φρούριο Ρεθύμνου, ορμούντες στα πλευρικά σώματα των Τσουδερού, Πωλογεωργάκη και Μανουσογιάννη, στα 500 παλληκάρια τους, ενώ οι Τούρκοι αριθμούσαν 5.000 οπλισμένους.
Δυστυχώς όμως ο Πρωτοπαπαδάκης «δυστυχώς ελθούσης της ώρας ουδόλως εκινήθη, αναξίως εαυτού πολιτευθείς», όπως γράφει ο συντοπίτης του Σφακιανός ιστορικός Παπαδοπετράκης. Ο αγνός ήρωας Πρωτοπαπαδάκης δυστυχώς παρασύρθηκε από τον δόλιο Αφεντουλίεφ, ο οποίος με κάθε τρόπο επεδίωκε την αποτυχία στην πρώτη δράση του Βαλέστρα, να εκμηδενίσει το κύρος του επί των Κρητών μαχητών.
Κατάφερε ο Αφεντουλίεφ να πείσει τον Πρωτοπαπαδάκη για να προφυλάξει τα παλληκάρια του, να μη συμμορφωθεί με το σχέδιο του Βαλέστρα, να μην αποκαλύψει τη μυστική συμφωνία τους και να αφήσει τα πρώτα σώματα των άλλων μαχητών να εκτεθούν σε βέβαιο κίνδυνο.
Υπό την πίεση του Τουρκικού όγκου υποχωρούν με τους μαχητές τους οι οπλαρχηγοί Τσουδερός, Πωλογεωργάκης, Μανουσογιάννης, με άλλους τριάντα σκοτώνεται και ο γιος του Τσουδερού. Ο Μανώλης. Ενώ ο Βαλέστρας με τους Δεληγιαννάκη, Μανουσέλη και τα παλληκάρια τους ορμούν στη δεξιά πλευρά.
Όλοι εκτός του Πρωτοπαπαδάκη, αγνοούσαν την ανατροπή του σχεδίου από τον καταχθόνιο Αφεντουλίεφ. Ώστε σε λίγο να βρεθούν στους ελεύθερα ορμώμενους Τούρκους. Ανεμπόδιαστα να επιτεθούν στους Επαναστάτες, εξ αιτίας της αδράνειας του κύριου σώματος του Πρωτοπαπαδάκη και να τους κτυπούν αλύπητα.
Αντιλαμβανόμενος την κατάσταση ο Βαλέστρας προσπαθεί να υποχωρήσει. Έχει κυκλωθεί. Σκοτώνονται 125 παλληκάρια δίπλα του και ο Χιώτης υπασπιστής του Κόκκινος. Χωρίς άλογο ο Βαλέστρας. Το είχε αφήσει έξω από την πόλη. Πιάσθηκε αιχμάλωτος. Τραυματίζεται. Ο συμπολεμιστής του γιγαντόσωμος Ανδρέας Βούρβαχης τον παίρνει στην αγκαλιά του. Τρέχει προς τη θάλασσα να γλιτώσει, ενώ οι Τούρκοι τον κτυπούν δεξιά-αριστερά.
Σε ξερή ρεματιά σε ένα πυκνό βάτος αφήνει το λαβωμένο Βαλέστρα. Με το τουφέκι στα χέρια είναι έτοιμος να θυσιασθεί δίπλα του.
- Φύγε γιατί χάθηκε. Του λέει σιγανά ο Βαλέστρας
- Δεν φεύγω. Απαντά πεισματωμένα ο αντρειωμένος Βούρβαχης
- Φύγε γιατί η παρουσία σου θα με προδώσει. Είμαι καλά κρυμμένος. Γύρισε τη νύκτα να με πάρεις.
Ο Βούρβαχης συνειδητοποίησε τον κίνδυνο που εγκυμονούσε η παρουσία του. Αλλά και την ιπποτική προτροπή του Βαλέστρα.
- Μην κουνηθείς από παέ και σαν βραδιάσει θάρθω να σε πάρω.
Είχε απομακρυνθεί 200 μέτρα όταν 500 Τούρκοι που αναζητούσαν τον Βαλέστρα, χύθηκαν στη ρεματιά. Βρήκαν τον Βαλέστρα. Τον κατατεμάχισαν. Πήραν το κεφάλι και το δεξί του χέρι. Τα κάρφωσαν σε κοντάρια και θριαμβευτικά τα έφεραν στο Ρέθυμνο, με τον υπασπιστή Κόκκινο και τους αιχμαλώτους. Όλους τους έσφαξαν στην Πλατεία Διοικητηρίου.
Η απώλεια και ο τραγικός θάνατος του Βαλέστρα προκάλεσαν θλίψη και οργή στους Κρητικούς. Με καταχθόνιο τρόπο είχε ματαιωθεί η εκτέλεση ενός στρατηγικού σχεδίου, το οποίο θα καθιστούσε τους Έλληνες, κατόχους ενός από τα τρία μεγαλύτερα φρούρια της Κρήτης, με αποθήκες γεμάτες πολεμοφόδια.
Μόλις 25 χρονών ο αγνός φιλέλληνας Βαλέστρας χάθηκε από την προδοτική ραδιουργία του φθονερού Αφεντούλιεφ. Στερήθηκε η Κρήτη ένα από τα πιο διαλεκτά θετά της παιδιά. Αν ζούσε ο Βαλέστρας. Αν κατόρθωναν γρήγορα να απαλλαγούν από τον μικροφιλόδοξο Αφεντούλιεφ, ίσως να ήταν άλλη η τροπή του Κρητικού αγώνα, που ο Βαλέστρας θα μπορούσε να παρακολουθεί από τις πρώτες μαχητικές γραμμές. Όχι εκ του μακρόθεν όπως ο Αφεντουλίεφ.
Ο οποίος είχε κάνει δικό του κόμμα, παρασύροντας με το μέρος του οπλαρχηγούς εξαιρετικού ηρωισμού, αγνού πατριωτισμού, όπως τον εξαιρετικό Σφακιανό ήρωα Πρωτοπαπαπαδάκη, εκμεταλλευόμενος ο Αφεντούλιεφ το ελάττωμα της ζήλιας του ήρωα.
Σε αυτή την ταπεινή πράξη του Πρωτοπαπαδάκη θίχτηκαν οι Σφακιανοί συναρχηγοί του. Ζητούσαν να τον σκοτώσουν, μα σταμάτησαν όταν τους είπε ξάστερα:
- Είχα ρητή διαταγή από τον Αφεντούλιεφ να μη συμμορφωθώ με τις διαταγές του Βαλέστρα. Να μη ρίξω τα παλληκάρια μου στην καταστροφή.
Από τα λόγια του Πρωτοπαπαδάκη οι Σφακιανοί πείστηκαν πλέον ότι ο Αφεντουλέιφ ζητούσε να ξεκάμει τον Βαλέστρα για να μην προφτάσει να τον υποσκελίσει με τη δόξα του. Και το πέτυχε. Καθότι ο Αφεντούλιεφ (όπως και ο Μαυροκορδάτος αντίστοιχα) στόχευε να ανεξαρτητοποιήσει την Κρήτη. Να την αποσπάσει από την κεντρική της εξάρτηση και σταδιακά να αναλάβει την ηγεμονία της.
Κι εδώ με τα γυαλιά του σήμερα, θέτομε την υποψία περί Αγγλικού δακτύλου.
Γιώργος Αλεβίζος
