Η γλωσσική έκφανση της διάκρισης Ελλήνων ή Ρωμιών επιδέχεται επαρκή ανάλυση.
Ως προς την προέλευση του ονόματος Ελλάδας. Διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Σπουδαιότερες είναι: Το δωρικό Ελλά, το Ελλοί της Δωδώνης, το σέλας – σελήνη – Ελένη – Έλλη – Ελλάς – Ελλήν – Έλλην.
Στον Όμηρο απαντά ο όρος Πανέλληνες. Και το τοπωνύμιο Ελλάς, στο Σπερχείο της Βοιωτίας.
Ο όρος Γραικός (λατ. Graecus) και τα ευρωπαϊκά Grece, Greece, Griechenland προήλθαν από το Γραίοι (λατ. Grai) που απαντά στον Αριστοτέλη.
Ο όρος ΕΛΛΗΝ, κατά περιόδους παραλλάσσει. Στους αρχαϊκούς χρόνους έχει φυλετική σημασία. Στους κλασικούς έχει νόημα πολιτιστικό. Σημαίνει τον πολιτισμένο. Στους χριστιανικούς χρόνους νοεί τον ειδωλολάτρη.
ΡΩΜΑΙΟΙ – Ρωμηοί αποκαλούνται οι Έλληνες. Αφότου το 212 μ.Χ. με την Constitutio Antoniana του ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλα, παραχωρείται σε όλους τους λαούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το CIVIS Romanus (ρωμαίος πολίτης).
Τότε οι Έλληνες αποβάλουν το εθνικό τους όνομα. Και αποκαλούνται Ρωμαίοι-Ρωμιοί. Και η Ελλάς Ρωμανία.
Το Έλλην στη βυζαντινή περίοδο διατήρησε την θρησκευτική του σημασία. Ενώ από την εποχή των Παλαιολόγων ξαναεμφανίεται με την εθνική του σημασία.
Οι Τούρκοι αρχικά αποκάλεσαν του Έλληνες της Μικράς Ασίας Γιουνάν. Και το Βυζάντιο Γιουνανιστάν. Χώρα των Γιουνάν, των Ιώνων.
Έχει επικρατήσει η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 να θεωρείται η αφετηρία του ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ. Η πτώση του Βυζαντίου γίνεται αφετηρία στροφής της Ευρώπης προς κοσμοϊστορικά επιτεύγματα. Η οικουμενική μορφή του Βυζαντίου ρίχνει τη σκιά της πάνω στην Ευρώπη. Η πλούσια πνευματική του κληροδοσία συντήρησε την εθνική συνείδηση των υποδούλων Ελλήνων. Και δημιούργησε τα κίνητρα της εθνικής αντίστασης του Ελληνισμού της διασποράς.
Η ανάμνηση του Βυζαντίου εξέθρεψε την «Μεγάλη Ιδέα». Ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία, παράγοντας Παλιγγενεσίας, αντλεί δύναμη από την Βυζαντινή παράδοση. Στο Νέο Ελληνισμό, επί Τουρκοκρατίας, επιβίωσε ο βυζαντινός μεσαιωνικός Ελληνισμός. Και από τις παραγωγικές δυνάμεις του Νέου Ελληνισμού. Ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς. Αναπήδησε η ρωμαλέα νέα γενεά του 1821.
Επαναφέροντας στην έδρα της την ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ. Τον ενιαίο ιδεολογικό και πολιτισμικό μας παλμό. Τον απορρέοντα από την συναίσθηση της κοινής μας καταγωγής. Τους κοινούς αγώνες, επιδιώξεις, οραματισμούς. Και ιδανικά από κοινά ήθη, έθιμα και παραδόσεις.
Επαναφέροντας, εν κατακλείδι, την ουσιώδη προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός ΕΘΝΟΥΣ. Όμαιμου, ομόφυλου, ομόγλωσσου, ομότροπου. Με την αυτή ιστορική βούληση.
Με ζωντανή γλώσσα του Έθνους. Την ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ. Η οποία αντλεί ύλη και από την Δημοτική. Αλλά και την αρχαΐζουσα γραφομένη καθαρεύουσα. Ομιλουμένη από τον λαό. Θεωρούμενη και ως μητρική γλώσσα.
Η γλωσσική πραγματικότητα πείθει σήμερα ότι δεν υπάρχει αμιγής Δημοτική. Αφού αυτή διαμορφώνεται εξελικτικά. Αφομοιώνοντας στοιχεία απ’ όλες τις περιόδους της γλωσσικής μας παράδοσης. Από την αρχαία ως την σημερινή. Και από τοπικά ακόμη ιδιώματα.
Την δομή της Δημοτικής γλώσσας συνθέτουν κυρίως: Η αποφυγή του μακροπερίοδου σχήματος. Η αποφόρτιση από την ογκώδη τυποκρατική περιπτωσιολογία, την πληθωρική πολυειδία της αρχαία και λόγιας γλώσσας.
Η χρήση της λέξης ΕΛΛΗΝΕΣ δεν απαντήθηκε ικανοποιητικά.
- Οι αρχαίοι Έλληνες. Από την εποχή του Ομήρου. Μοιράζονταν κάποια συνείδηση των κοινών πολιτιστικών τους παραδόσεων.
- Μεταγενέστερα εντάχθηκε στο εθνικιστικό λεξιλόγιο, η κατηγορηματική διάκριση μεταξύ «Ελλήνων» και «βαρβάρων».
- Ορισμένοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς χρησιμοποιούσαν τον όρο Έλληνες. Για να περιγράψουν εκείνους, οι οποίοι επέμεναν στην προγονική τους θρησκεία. Και αρνούνταν να γίνουν Χριστιανοί.
- Ακόμη και μετά την Επανάσταση του 1821, οι θρησκευόμενοι είχαν επίγνωση των «ειδωλολατρικών» συμφραζομένων του όρου Έλληνες.
Αντίθετα ο όρος ΡΩΜΙΟΙ ήταν εξαιρετικά δημοφιλής. Και το παράγωγο «ρωμαίϊκα» αποτελούσε τη συνήθη ονομασία για την καθομιλουμένη (…ρωμαίικα σου μιλώ).
Το 1204 (Δ΄ Σταυροφορία). Μετά την λεηλασία της Κπολεως από τους Λατίνους. Ο όρος Έλληνες για κάποιο διάστημα, έγινε δημοφιλέστερος. Καθώς κάθε αναφορά σε «Ρωμαίους» ξυπνούσε δυσάρεστες αναμνήσεις.
ΕΛΛΗΝΕΣ ή ΡΩΜΙΟΙ; Ο λαός προτίμησε το «Ρωμιοί» αντί του «Έλληνες» για τους λόγους:
- Την διατήρηση του «ρωμαϊκού» δικαίου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και
- Την συνέχιση της κοσμικής εξουσίας του Πατριάρχη μετά το 1453. Ως κεφαλής των Ρωμαίων.
Το όνομα Έλληνες, ήταν ένα εύρημα (Πολίτης), το οποίο αξίωνε γΓια λογαριασμό του Ελληνικού έθνους. Όλες τις περιοχές όπου είχε βρεθεί.
Όμως, ακόμη και μεταξύ των Ελλήνων της Ανατολής, το παράγωγο «Ρωμανία» παρέμενε σε κοινή χρήση. Προσδιορίζοντας τις Ελληνόφωνες περιοχές.
Οι Έλληνες του 1821 είχαν κι εκείνοι την αίσθηση. Της κοινής θρησκείας, γλώσσας και παράδοσης. Όμως η διατύπωση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας. Με όρους πολιτισμικής συνέχειας. Οπωσδήποτε θα ήταν μια καινοτομία. Συνήθως για τους αναλφάβητους κατοίκους της υπαίθρου.
Και ο Κοραής. Γνωστός μας κυρίως λόγω του ηγετικού του ρόλου, στην ανάπτυξη της καθαρεύουσας. Δεν έβλεπε στον λαϊκό πολιτισμό μια πηγή αποδείξεων. Ότι ο λαός προσπαθούσε να ανακτήσει τις αρχαίες αρετές. Αλλά έβλεπε ο Κοραής ένα τεκμήριο, της δυνατότητας των Ελλήνων για εκτεταμένη επανεκπαίδευση. Και πίστευε ότι οι αρχαίες ελληνικές αρετές μπορούσαν να αποκτηθούν. Αρκεί να υπήρχε φυσική επιμέλεια και κλίση.
Υποστήριζε ο Κοραής ότι η Ευρώπη είχε διαφυλάξει τα ελληνικά γράμματα, κατά τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας. Μια περίοδο, κατά την οποία οι Έλληνες είχαν αποκτήσει ένα επαίσχυντο τουρκικό επίχρισμα. Που έπρεπε να αποξεστεί.
Η καθαρεύουσα υπήρξε μια πολιτιστική έκκληση προς τη Δύση για αναγνώριση. Ότι ο μέσος Έλληνας μπορούσε να μιλάει μια γλώσσα. Αναμφισβήτητα δική του. Σαφής συνέχεια της αρχαίας ελληνικής. Και έπρεπε να εξοβελιστούν όλες οι λέξεις με εμφανή τουρκική προέλευση.
Η ανάπτυξη της καθαρεύουσας ήταν μέρος της ευρύτερης παιδευτικής άποψης. Που είχε ο Κοραής για την ελληνική αναγέννηση. Ώστε ο πολιτισμός, και όχι η φυσική καταγωγή, να θεωρείται το κύριο συστατικό της ελληνικότητας. Και σε ολόκληρα τα Βαλκάνια οι μορφωμένοι ονόμαζαν τους εαυτούς των Έλληνες.
Όμως στις ελληνικές αγροτικές παραδόσεις. Η ονομασία Έλληνες έπαιζε ένα περιορισμένο διφορούμενο ρόλο. Η «ελληνίζουσα» θέση είχε τους επικριτές της. Και για καιρό οι Έλληνες αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμιοί. Όνομα στο οποίο υπάρχει ο απόηχος της Βυζαντινής. Της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Δηλαδή της Ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Στην οποία εξακολουθεί να ανήκει η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων. Οι οποίοι συνήθως ονόμαζαν την καθομιλουμένη «ρωμαίικα».
Οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν το «Ρωμιοί» για όλους τους Έλληνες της Μ. Ασίας. Για όλους τους μη μουσουλμάνους. Και είναι η δημοτική μας. Τα ρωμαίικα. Γεμάτη αναγνωρισμένους τουρκισμούς και οικίες καθημερινές εκφράσεις.
Ωστόσο η διάκριση μεταξύ «ελληνισμού» και «ρωμιοσύνης» παίζει ένα θεμελιώδη λόγο για την ιδεολογική διαίρεση. Ανάμεσα σε μια εξωστρεφή συμμόρφωση προς τις διεθνείς προσδοκίες για την εθνική εικόνα. Και σε μια εσωστρεφή, αυτοκριτική συλλογική αποτίμηση. Η οποία αποτελεί την ουσία της «ρωμιοσύνης».
Όταν ως Έλληνες, θέλουμε να σχολιάσουμε. Τρυφερά ή υποτιμητικά. Κάποια πτυχή της εθνικής μας πραγματικότητας. Κάτι πολύ οικείο. Το χαρακτηρίζουμε «ρωμαίικο» (γραφειοκρατία, καραγκιοζιλίκια της καθημερινότητας, πολιτικές υποσχέσεις, ρουσφετολογία…).
Αντίθετα η «ελληνίζουσα» εικόνα. Θεωρείται, μάλλον, απάντηση στην ευρωπαϊκή εικόνα της κλασικής Ελλάδας. Όπως την ερμήνευσαν οι σύγχρονοι Έλληνες εθνικιστές. Με γλωσσική επικράτεια την καθαρεύουσα. Σε οξεία αντίθεση με την οικειότητα της «ρωμαίικης».
Σήμερα όλες οι μορφές της γλώσσας μας αποκαλούνται «ελληνικά».
Από την παραπάνω καταγραφή. Αλίευμα διαφόρων επιστημονικών συμπερασμάτων. Με βάση κυριολεκτικά την αντίληψη, για την πολιτισμική ιστορία των δύο όρων. Έλληνες και Ρωμιοί. Προκύπτει το δίλημμα. Ανάμεσα στην αρχαία ειδωλολατρική δόξα από τη μία. Και την πιο άμεση και οικεία έλξη της Ορθοδοξίας από την άλλη.
Πάντως η θρυλική Μελίνα Μερκούρη. Κατά την περίοδο της Χούντας του Παπαδόπουλου (1967-1974). Εκτός Ελλάδος δήλωνε Ελληνίδα. Εντός Ελλάδος δήλωνε Ρωμιά.
Την ίδια 7ετή σκοτεινή περίοδο. Στα «λιανοτράγουδα» του Μίκη. Σε ποίηση Ρίτσου. Ο Νταλάρας τραγούδησε
«…τη ρωμιοσύνη μην τη κλαίς εκεί που πάει να σκύψει…»
Γιώργος Αλεβίζος
Πηγή : Style 100Fm
