Η Στέγη Βιτσέντζος Κορνάρος οργανώνει διεθνές συνέδριο με τίτλο: Η φύση των πραμάτω: από τη γένεση στη διάχυση και την πρόσληψη του Ερωτοκρίτου. Η επιστημονική αυτή συνάντηση, τρίτη στη σειρά συνεδρίων με γενικό θέμα Ζητήματα ποιητικής και πρόσληψης του Ερωτοκρίτου. 2η Συνεδρία. Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Τρυπητός Σητείας.
Αποσπάσματα από την πρώτη επίσημη παρουσίαση του σχολείου μας στον Δήμο Σητείας. Ευχαριστουμε πολύ την Στέγη Βιτσέντζος Κορνάρος και το Μεσογειακό Πανεπιστήμιο για την πρόσκληση και τη φιλοξενία στο Διεθνές Συνέδριο για τον Ερωτόκριτο, όπου μαθητές και καθηγητές μας παρουσίασαν αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο και έπειτα 3 μικρασιάτικα τραγούδια με ταμπουράδες, τα οποία και χόρεψαν συμμαθητές τους με τα κουτάλια!
Ευχαριστούμε πολύ και για τη φιλοξενία στο κτήριο της Στέγης, όπου απολαύσαμε μία υπέροχη έκθεση ζωγραφικής του Γεώργιου Κόρδη. Τα αναμνηστικά που μας προσφέρατε για την πρώτη μας αυτή συνάντηση, μας συγκίνησαν. Δίνουμε ένα ραντεβού για την επόμενη φορά!
Αντώνης Ανηψητάκης
Ζω ένα όνειρο; Ναι.
Στα νεανικά μου χρόνια άκουγα στο 3ο πρόγραμμα τα θαυμαστά που έκανε ο πρωτοπόρος Δήμαρχος Γιώργης Κλάδος στα Ανώγεια, όταν έφερνε τα καλοκαίρια το Χατζηδάκι, αργότερα τα παρόμοια στο Ηράκλειο με το Μουσικό Αύγουστο που ίδρυσε ο Μάνος Χατζηδάκις ή κι αυτά που έκανε ως Δήμαρχος ο Ανδρέας Λεντάκης στον Υμηττό - τ' άκουγα λοιπόν αυτά κι΄ονειρευόμουν να τα ζήσω στη Σητεία. Κι είναι αλήθεια πως η Σητεία, δεν με γέλασε, ο πολιτισμός της ανθεί εδώ κι έχει μια εσωτερική δυναμική ώστε να μην είναι εποχιακός, μόνο τα καλοκαίρια. Ας είναι καλά τα θεατρικά και μουσικά της σχήματα και όχι μόνο. Όμως από προχθές, από την έναρξη των παράλληλων εκδηλώσεων του 3ου διεθνούς συνεδρίου για το Κορνάρο νιώθω πως κείνο το νεανικό όνειρο πιάνει τόπο. Επειδή δεν με παίρνει να παραθέσω όλους τους συντελεστές αυτού του μικρού θαύματος ας αναφέρω μόνο τον παραγωγό Γιώργο Γαλανάκη με την Αλίκη και τον ενορχηστρωτή Στέφανο Κακλαμάνη.
Πέμπτη 21. Εγκαίνια έκθεσης Γιώργου Κόρδη στην κατάμεστο εκθεσιακό χώρο της Στέγης με το αναγεννησιακό λαούτο του μοναδικού Γιώργη Μαστοράκη και με τα μέλη του Θέατρου της Σητείας Μαρία Μαντζίλα, Σούλα Καζαναράκη, Ελευθερία Παναγιωτάκη και Μάνο Καστρίτη σε στήσιμο της Φανής Σύρπου να μας υποβάλλουν ένθεους και μη σε ένα κατανυκτικό εκκλησίασμα.
Παρασκευή 22, πρωί στον ίδιο χώρο "ο δικός μου Ερωτόκριτος" επιβεβαίωσε τέρποντας τη μοναδική, συνεχιζόμενη για 4 αιώνες, ζωή αυτού του έπους στην καθημερινότητα της Σητείας, αλλά και ευρύτερα, όπως καθηλωτικά μαρτύρησαν ο λεβέντης βοσκός Νίκος Βρέντζος από τα Ανώγεια και ο γνωστός δημοσιογράφος Παναγιώτης Γεωργουδής από τη Λακωνία. Οι ντόπιες μαρτυρίες και καταθέσεις των Μανώλη Μιαουδάκη, Θεοδόση Γαρεφαλάκη, Μαρίας Κοξαράκη, Νίκου Πετράκη, Μιλτιάδη Παπαδάκη, Αργύρη Σφεντουράκη, Μανώλη Λυκάκη, Γιώργου Αλεβίζου και της αφεντιάς μου ύφαναν ένα πολύχρωμο αφηγηματικό υφαντό διανθισμένο με τις μουσικές του Γιώργη Τσαντάκη και Κλεάνθη Ατσαλάκη.
Παρασκευή απόγεμα, Τρυπητός, Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, επίσημη έναρξη. Προεδρεύει η Σοφία (μας) Φουστέρη. Πριν τους χαιρετισμούς και πριν τις στοχαστικές εισηγήσεις του Στέφανου Κακλαμάνη για τη (μη) σχέση της Φύσης των Πραμάτω του Κορνάρου με το De Rerum Natura του Λουκρήτιου, του Βασίλη Παπαδόπουλου για τη σύγκριση του πολέμου αρχών στον Ερωτόκριτο με τους σύγχρονους πολέμους -του Ουκρανικού περιλαμβανομένου- και του αγαπημένου μου Γιάννη Κιουρτσάκη που έδωσε νέα ζωή και νέο βάθος στο περίφημο δοκίμιο του Σεφέρη για τον Ερωτόκριτο, ο Λυραρογιάννης ανέβηκε στο βήμα, απήγγειλε, τραγούδησε, μάγεψε. Όλοι τους εικονοποίησαν την διττή υπόσταση του Ερωτόκριτου ως λαϊκό και λόγιο αριστούργημα.
---
Παραθέτω τον δικό μου Ερωτόκριτο, και ως δείγμα δημιουργικού διαλόγου με τις απόψεις του αγαπημένου μου Στέφανου Κακλαμάνη.
---
Ο Ερωτόκριτος μπήκε νωρίς στη ζωή μου, 5 χρονών θυμάμαι στο ανοιχτό σπίτι της, τη γιαγιά μου Βασιλεία Χλουβεράκη - Νικητάκη, γεννημένη το 1896, να μαγειρεύει, να υφαίνει, να συζητά και να αρμηνεύει … Κι ανάμεσα σε ιστορίες για τη Γενοβέφα, αινίγματα και καθαρογλωσσίδια να παραθέτει στίχους του Ερωτόκριτου.
Tέσσερεις μέρες μοναχάς μου'δωκε ν' ανιμένω,
κι απόκει να ξενιτευτώ, πολλά μακρά να πηαίνω.
Kαι πώς να σ' αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω,
και πώς να ζήσω δίχως σου στο χωρισμόν εκείνο;
Με παρόμοιο τρόπο ο Ερωτόκριτος ζούσε νομίζω στα περισσότερα σπίτια. Συμμαθήτρια της γιαγιάς μου, ήταν η Κατίνα Βασιλάκη - Παπαϊωάννου, γιαγιά του Γιώργου Γαλανάκη. Ο Γιώργος τη θυμάται περί το 1960, ήταν 7 χρόνων, να μαζεύεται με τις φίλες της τα απογέματα να πλέκουν και να κεντούν και να κάνουν για κανένα μισάωρο κοινωνική κριτική - έτσι λέει ο Ουμπέρτο Έκο το κουτσομπολιό, μετά να πιάνουν για 2ώρες να τραγουδούν τον Ερωτόκριτο.
Τον Ερωτόκριτο άργησα να τον ξανασυναντήσω, συνέβη με τους έρωτες της νιότης που με αναστάτωναν. 18-20 χρόνων. Φοιτητής. Είχα ανάγκη να τους περιγράψω σε μένα, πρώτα απ’ όλα. Γράφω στο ημερολόγιο μου. «Όλα για μένα σφάλουσι και πάσιν άνω κάτω για με ξαναγεννήθηκε η φύση των πραμάτων». Πως γίνεται χωρίς να τον έχω διαβάσει, να αρπάζω στον αέρα αυτό το δίστιχο και να το κάνω δικό μου. Ήταν από το θέατρο, μόλις είχα δει την παράσταση του Ευαγγελάτου το 1975; Ήταν από τη μουσική μελοποίηση του Μαρκόπουλου ή μήπως του Μαμαγκάκη; Δεν ξέρω, ξέρω όμως πως αυτό αποδεικνύει τη τέχνη του ποιητή να δίνει στο στίχο του μοναδική δύναμη, Σήμερα θα τον παρομοίαζα με επιθυμητό πολιτισμικό ιό, που μεταδίδεται εύκολα και δουλεύει μέσα μας παρασύροντας μας σε χορούς σε διάφορα πεδία. Ο έρωτας είναι μόνο το πρώτο.
Έτσι γίνεται οδηγός μου και στο πεδίο της πολιτικής
κι οπού κατέχει να μιλεί με γνώση και με τρόπο,
κάνει και κλαίσι και γελούν τα μάτια των αθρώπω.
Γιατί όποιος δίχως πιβουλιά του Πόθου του ξετρέχει,
εις την αρχή α βασανιστεί, καλό το τέλος έχει.
…αλλά και στο πεδίο της φιλοσοφίας.
Στους περαζόμενους καιρούς, που οι Έλληνες ορίζαν,
κι οπού δεν είχε η Πίστη τως θεμέλιο μηδέ ρίζα,
Κι αν τα ονειροφαντάσματα δύναμην είχαν τόση,
τι ήξαζε το φτεξούσιο στον άνθρωπο κι η γνώση;
Ιδού όμως ένα δείγμα, για το πόσο έχω ταυτιστεί με το έργο, αλλά και με τον ποιητή, ώστε να τολμώ να τον ψυχαναλύω.
—-
Ανηφορίζω στην Τραπεζόντα για να συναντήσω την Ελιά του Κορνάρου και να της πάρω συνέντευξη, είχα μάθει τη γλώσσα της Ελιάς για τις ανάγκες παρουσίασης του βιβλίου του φίλου φωτογράφου Μανόλη Τσαντάκη, “Αιωνόβιες Ελιές της Κρήτης”. Είναι ο μοναδικός ζωντανός μάρτυρας που γνώρισε τον Κορνάρο και την εποχή του και έλπιζα να μου ξεκλειδώσει κάποιες πλευρές της ζωής και της τέχνης του.
Δεν δυσκολεύτηκα να την βρω χάρις τις πληροφορίες του Τσαντάκη που την είχε φωτογραφίσει αλλά και από την περιγραφή του ίδιου του ποιητή από τη μοναδική σελίδα του ημερολογίου του που βρέθηκε στα αρχεία της Βενετίας ήταν χαρακτηριστική.
«…Ο κορμός της στη βάση του σέρνονταν στο χώμα για μια οργιά περίπου δημιουργώντας ένα ιδανικό κάθισμα με μοναδική θέα στον μεγάλο ήρεμο κόλπο του Λιμανιού και στον εύφορο κάμπο της Σητείας, που ποτίζονταν από τον Παντέλη. Στις όχθες του σε όλη τη φιδίσιο διαδρομή, τεράστια πλατάνια περιφρουρούσαν την κοίτη του. Ψηλά στον ουρανό μερικά ζευγάρια αετών εποπτεύουν την περιοχή πριν κουρνιάσουν στις απόκρημνες κορφές, πιο πάνω από το Κατσιδώνι, ψηλά στο Μόδι, στη φωλιά τους. Η ελιά μου, η Ακαδημία, έτσι τη λέω προς τιμή του Πλάτωνα και του Επίκουρου, των δασκάλων μου, είναι το υπαίθριο σκιερό σκολειό μου, από δω παρατηρώ τη φύση, την τροφό, δασκάλα και μούσα μου.
Στο αποκάτω αμπέλι ασκήθηκα να ξεχωρίζω τη φωνή της αγαπημένης μου, πάντα την πρόσεχα κι όταν έβοσκε τα πρόβατα και όταν δούλευε στον τρύγο και στις άλλες δουλειές, άμα δεν την έβλεπα νόμιζα πως κρυβόταν ο ήλιος. Την ακομπανιάριζαν τα πουλιά, οι σκορδαλοί, οι κοτσυφοί. Σηκωνόμουνα και πήγαινα στην άκρη να τη κρυφοκαμαρώσω. Κάποτε της ψιθύρισα και τούτο το δίστιχο, να τ’ ακούει μόνον αυτή και να’ ναι το χαμογέλιο της μόνο για μένα.
«Μα όλα για μένα σφάλασι και πάσιν άνω κάτω
για με ξαναγεννήθηκεν η φύση των πραμάτω»
Αυτή ήταν η μαγιά του Ερωτόκριτου μου. “
Τη βρήκα λοιπόν την ελιά Ακαδημία κι έκατσα στο παγκάκι του κορμού της.
-Ελιά μου, ξέρεις, φέτος η Σητεία τιμά τον Κορνάρο με διεθνές συνέδριο. Εσύ που τον γνώρισες, τι άνθρωπος ήταν;.
-Σπουδαίος άνθρωπος, σπουδαία εποχή. Εκεί γύρω στο 1600, στην ακμή της Κρητικής Αναγέννησης. Ερχότανε νέος, άγουρος, το αγόρι από κει βγαίνει, άγουρη ήμουν κι εγώ, ούτε 100 χρονών. Ερχότανε συχνά εδώ, με τα βιβλία του, τα χαρτιά του. Ρέμβαζε, αγνάντευε το τοπίο.
Άλλοτε πάλι χάνονταν στις σελίδες των βιβλίων του κι άλλοτε έκλεινε τα μάτια κι αφουγκράζονταν τις κουβέντες των ντόπιων που δούλευαν στο αμπέλι των Κορνάρων, εδώ ακριβώς από κάτω, κορφολογούσε λέξεις και δεκαπεντασύλλαβους, ήταν κι ερωτευμένος με μια όμορφη, έξυπνη, μελαχρινή, που δούλευε μ’ όλη της την φαμίλια στις περιουσίες των Κορνάρων, Βασιλική τη λέγανε.
-Ελιά πως το ξέρεις το όνομα της;
-Άκουγα τις συζητήσεις τους με το μεγάλο του αδερφό, τον Αντρέα, σπουδαίος κι αυτός και μιλούσανε για πολλά, για τον έρωτα, την πολιτική, την τέχνη, τη φιλοσοφία. Ο αδερφός του ζούσε στο Χάνδακα, στο Κάστρο κι ήθελε να τον πάρει κι αυτόν, είχανε φτιάξει εκεί μια λέσχη σαν Πανεπιστήμιο, που όλο την παίνευε στο Βιτσέντζο. Ακαδημία των Στραβαγκάντι τη λέγανε. Έβλεπε την έφεση του μικρού στα γράμματα και τον δελέαζε. Όμως ο μικρός του λέγε πως πρώτα θα τελειώσει το ποίημά του, τον Ερωτόκριτο. Αχ αυτό το ποίημα, όσες φορές κι αν το ‘χω ακούσω δεν το χορταίνω. Γενιές γενεών γαλούχησε. Μα και σε μένα άρεσε, που είμαι δεντρί. Η δύναμη του είναι μεγάλη μα είναι καλά κρυμμένη, εγώ πάντως ξέρω μερικά κλειδιά μα όχι όλα.
-Θα μου τα πεις Ελιά; Θεωρείς αυθεντικό δικό του κείμενο αυτό που βρέθηκε στη Βενετία και μιλάει για τον έρωτα του με μια βοσκοπούλα;
-Αυθεντικό 100%. Τον άκουγα με τα ίδια μου τα φύλλα που τα λέγε στον Αντρέα. Τα κρυμμένα Βήτα, έτσι τα λέγανε. Βενετία, Βιτσεντζος, Βασιλική.
Η Βενετιά έγινε η Αθήνα του βασιλιά Ηράκλη. Ο Βιτσεντζος έγινε Ερωτόκριτος και η Βασιλική Αρετούσα. Και δεν έκρυψε μόνο τα Β αντέστρεψε εντελώς την κοινωνική θέση, το αρχοντόπουλο έγινε υποτακτικός και η βοσκοπούλα Βασίλισσα. Εκεί που κάθεσαι καθότανε. Σαν να’ ναι τώρα. Ξέρανε κι οι δυο τους πως όσο σπουδαία κι αν ήταν η περίοδος εκείνη, όσο κι αν δεν μετρούσαν το ίδιο οι τίτλοι ευγενείας, όπως στην αρχή της βενετοκρατίας, ήταν των αδυνάτων αδύνατο, ιδίως σε μια αγροτική περιοχή, να παντρευτούν, ένα πλούσιο μορφωμένο Βενετοκρητικό Αρχοντόπουλο με μια φτωχιά, αμόρφωτη κοπέλα, που δούλευε φαμέγια στις περιουσίες τους, μακάρι να ΄χε τις χάρες όλες. Αυτή η κοινωνική αδικία, η κατάργησή της δηλαδή, ήταν το κίνητρό του για να γράψει τον Ε. Πρόκειται για την περιγραφή μιας πρωτοπόρας επανάστασης δίχως πιβουλιά που θέλει να καταργήσει τάξεις και πατριαρχικές δομές και δεν έχει αυτοσκοπό την εξουσία, αλλά την ολοκλήρωση αυτεξούσιων προσώπων που πείθουν την κοινωνία να αποδεχτεί το δικαίωμα τους να ζήσουν τον έρωτά τους, αυτεξούσιων ανδρών και γυναικών σε πλήρη ισότητα. Αυτό το “δίχως πιβουλιά” είναι το αντίθετο του κυριαρχούντος πολιτικού δόγματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Όμως μόλις σου αποκάλυψα και κάτι πιο ουσιαστικό από τα κρυμμένα “Βήτα”, τον κρυμμένο πολιτικό χαρακτήρα του ποιήματος, πολύ πιο αποτελεσματικό εν τέλει από τα γνωστά μανιφέστα. Μπορεί ο Βιτσέντζος με τη Βασιλική να μην έσμιξαν στη ζωή, αλλά το ποίημα βοήθησε έκτοτε πολλούς ερωτευμένους από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα να ζήσουν τον έρωτά τους.
-Βρε Ελιά, εσύ δίνεις και στον Ερωτόκριτο μια χροιά αστυνομικού με τα κρυμμένα κλειδιά που αποκαλύπτεις.
-Αστυνομικό, χα χα, μόνο αστυνομικό δεν το έχουν πει ακόμα. Έπος, μυθιστόρημα, πολιτική και φιλοσοφική Αλληγορία, το έχουν πει. Σε κανένα από τα νοηματικά ντουλαπάκια που τακτοποιεί τα πράγματα η Δυτική Αναγέννηση δεν χωρά ο Ερωτόκριτος. Κι αυτό είναι το μεγαλείο του, ότι δεν βολεύεται στις αναλυτικές κατηγορίες που χαρακτηρίζουν τη νεωτερική δυτική σκέψη. Ο Κορνάρος είναι πλατωνικός. Όπως και το έργο του Πλάτωνα δεν διαχωρίζεται σε οντολογία, γνωσιολογία, ηθική, αισθητική, έτσι κι ο Ερωτόκριτος είναι και ερωτικό, και πολιτικό, και φιλοσοφικό έργο, και αστυνομικό με μια έννοια γιατί έκρυψε τις επιρροές του, τον διδακτισμό του Πλάτωνα, όπως έκρυψε και την απελευθερωτική αντίληψη περί θεού του Επίκουρου. Πόσες φορές δεν έφερε εδώ να μελετήσει το De Rerum Natura, τον ύμνο του Λουκρήτιου στον Επίκουρο, που ήταν το εμβληματικό βιβλίο της Αναγέννησης. Επίσης στα πρότυπα του Πλάτωνα εκλαΐκευσε τις πιο δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες δίνοντας τους μια λογοτεχνική χάρη, ζευγάρωσε αξίες γεννώντας μέτρα και πρότυπα ζωής, όπως τη γνώση με τον τρόπο, τη φρόνηση με τη γενναιότητα.
Ο Ερωτόκριτος είναι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων των γραμμάτων κι ο Κορνάρος δεν είναι μόνο ο καλός μάστορας που ξέρει σε βάθος κάθε γρανάζι, αλλά και ο μέγας συνθέτης που δίνει ζωή στα γρανάζια αυτά, συμπλέκοντας μαγικά τις κυκλικές τους κινήσεις. Ο Ε αποτέλεσε διαχρονικό διδακτικό εγχειρίδιο ζωής χωρίς κανένα διδακτισμό. Έδειξε πως ο καλός δάσκαλος δεν διδάσκει αλλά τέρπει.
Πηγή : SitiaFm 95.5
